Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

8.3-jadval
Xalqaro migrantlarning yosh va jinsi bo‘yicha tarkibi (2015 yil),%

Yosh guruhlari	Migrantlar sonidagi erkaklar ulushi	Migrantlar sonidagi ayollar ulushi
75 yoshdan yuqori	4,5	6,8
70-74	2,7	3,6
65-69	3,4	4,1
60-64	4,5	5,2
55-59	5,7	6,2
50-54	7,0	7,1
45-49	8,3	7,9
40-44	9,7	8,8
35-39	10,8	9,5
30-34	11,2	9,9
25-29	10,2	9,2
20-24	7,0	6,6
15-19	4,7	4,6
10-14	3,9	3,9
5-9	3,5	3,6
0-4	2,9	3,0

Xalqaro migrantlarning asosiy joylashuv mintaqalarini aniqroq ko‘rish maqsadida ularning faoliyat ko‘rsatish hududi 6 ta asosiy mintaqalarga ajratib olinishi maqsadga muvofiq: Afrika, Osiyo, Yevropa, Lotin Amerikasi va Karib havzasi, Shimoliy Amerika va Okeaniya.

2000-2015 yillardagi migrantlar oqimi yo‘nalishlari tahlili xalqaro migrantlarning asosiy oqimi Yevropa, Osiyo va Shimoliy Amerika mintaqalariga yo‘nalganligini ko‘rsatadi (8.4-jadval).

Xalqaro migrantlar harakatini o‘rganish asosida ularni eng ko‘p immigratsiya va emigratsiya qilayotgan mamlakatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
8.4-jadval
Xalqaro migrantlarning asosiy mintaqalar bo‘yicha taqsimoti, million kishi

№	Mintaqalar	Yillar
		2000	2005	2010	2015
1	Afrika	15,0	16,0	17,0	21,.
2	Osiyo	49,0	53,5	66,5	75,0
3	Yevropa	56,5	64,5	72,5	76,5
4	Lotin Amerikasi va Karib havzasi	6,5	7,0	8,0	9,0
5	Shimoliy Amerika	40,0	45,0	52,0	54,5
6	Okeaniya	5,2	5,5	5,7	5,8

2015 yilda dunyo bo‘yicha xalqaro migrantlar immigratsiyasi yuqori bo‘lgan 20 ta mamlakat ichida AQSh, Germaniya, Rossiya Federatsiyasi, Saudiya Arabistoni va Buyuk Britaniya yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘lgan bo‘lsa, emigratsiya darajasi yuqori bo‘lgan 20 ta mamlakat ichida Hindiston, Meksika, Rossiya Federatsiyasi, Xitoy va Bangladesh yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘lgan (8.5-jadval).

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, hozirgi kunda jahonda 244 mln.ga yaqin kishi o‘z vatanini tark etib, chet elda yashaydi. Demak, migrantlarning umumiy soni ayrim mamlakatlar, masalan, Braziliya aholisidan ko‘pdir¹⁵¹.
Ularning pul o‘tkazmalari, ko‘pincha, nafaqat ularning oilalari uchun eng muhim qo‘shimcha doimiy daromad manbaiga, balki umuman mamlakat uchun ham valyuta tushumlarining muhim manbaiga aylanadi.
So‘nggi yillarda ilmiy jamoatchilik, xalqaro tashkilotlar va tadbirkorlik tuzilmalarining mamlakatlararo pul o‘tkazmalarga bo‘lgan qiziqishi ortib bormoqda. Bu mablag‘lar ko‘pchilik mamlakatlar, birinchi galda, kambag‘al mamlakatlar uchun tashqi moliyalashtirishning yirik barqaror manbai sifatida qaraladi.
Hozirgi davrda jahon va mintaqaviy miqyosda bunday pul o‘tkazmalarning roli, ko‘lami va yo‘nalishlarining qanday o‘zgarayotganligi dolzarb masalaga aylangan. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan, shu jumladan, Afrika mamlakatlari uchun muhim ahamiyatga ega.


8.5-jadval
Xalqaro migrantlar immigratsiyasi va emigratsiyasi eng yuqori bo‘lgan mamlakatlar¹⁵², mln. kishi

№	Immigratsiya darajasi yuqori mamlakatlar	Immigrantlar soni	Emigratsiya darajasi yuqori mamlakatlar	Emigrantlar soni
1	AQSh	43,0	Hindiston	16,5
2	Germaniya	14,5	Meksika	14,9
3	Rossiya Federatsiyasi	13,0	Rossiya Federatsiyasi	12,0
4	Saudiya Arabistoni	10,0	Xitoy	8,8
5	Buyuk Britaniya	8,0	Bangladesh	7,3
6	BAA	7,6	Pokiston	6,5
7	Kanada	7,5	Ukraina	6,5
8	Fransiya	7,5	Filippin	5,8
9	Avstraliya	7,0	Suriya	5,0
10	Ispaniya	5,5	Buyuk Britaniya	4,9
11	Italiya	5,5	Afg‘oniston	4,8
12	Hindiston	5,0	Polsha	4,7
13	Ukraina	4,9	Qozog‘iston	3,9
14	Tailand	3,9	Germaniiya	3,9
15	Pokiston	3,9	Indoneziya	3,9
16	Qozog‘iston	3,2	Ruminiya	3,3
17	Janubiy Afrika	3,2	Misr	3,1
18	Iordaniya	3,0	Turkiya	3,1
19	Turkiya	2,9	AQSh	3,0
20	Quvayt	2,7	Italiya	3,0

Pul o‘tkazmalari xalqaro migratsiyaning bevosita va eng sezilarli samarasini namoyon etadi. Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, 2000-2015 yillar davomida xalqaro pul o‘tkazmalari hajmi 5 marta ortib, 300 mlrd. AQSh dollaridan ortiqroqqa yetgan. Agar rivojlanayotgan o‘rtacha mamlakatning yillik yalpi ichki mahsuloti hajmi 50 mlrd. AQSh dollari ekanligi e’tiborga olinadigan bo‘lsa, 2015 yildagi migrantlar tomonidan jo‘natilgan umumiy pul o‘tkazmalari hajmi 5-6 ta o‘rtacha rivojlanayotgan mamlakatlar yalpi ichki mahsuloti hajmidan ham ortiqroqni tashkil etgan.

Pul o‘tkazmalari jo‘natilgan va qabul qilingan mamlakatlar kesimidagi ko‘rsatkichlar tahlili migratsiya oqimini qabul qiluvchi va jo‘natuvchi mamlakatlar haqidagi yanada aniqroq tasavvur hosil bo‘lishiga yordam beradi.

2000-2015 yillarda dunyo bo‘yicha pul o‘tkazmalari jo‘natilgan 10 ta asosiy mamlakat qatorida AQSh va Saudiya Arabistoni oldingi 2 o‘rinni egallab kelgan (8.6-jadval).
8.6-jadval
2000-2015 yillarda pul o‘tkazmalari eng ko‘p jo‘natilgan 10 ta asosiy mamlakat¹⁵³, mlrd AQSh dollari

2000 yil		2005 yil		2010 yil		2015 yil
Mamlakat	Pul o‘tkaz-masi hajmi	Mamlakat	Pul o‘tkaz-masi hajmi	Mamlakat	Pul o‘tkaz-masi hajmi	Mamlakat	Pul o‘tkaz-masi hajmi
AQSh	34,40	AQSh	47,25	AQSh	50,78	AQSh	61,38
Saudiya Arabistoni	15,40	Saudiya Arabistoni	14,32	Saudiya Arabistoni	27,07	Saudiya Arabistoni	38,79
Germaniya	9,04	Germaniya	12,71	Rossiya	21,45	Shveysariya	24,38
Shveyotsariya	7,59	Shveysariya	9,99	Shveysariya	16,88	Xitoy	20,42
Fransiya	3,77	Buyuk Britaniya	9,64	Germaniya	14,68	Rossiya	19,70
BAA	3,68	Fransiya	9,48	Italiya	12,89	Germaniya	18,56
Janubiy Koreya	3,65	Italiya	7,55	Fransiya	12,03	Quvayt	15,20
Isroil	3,26	Rossiya	6,83	Quvayt	11,86	Fransiya	12,68
Yaponiya	3,17	Lyuksemburg	6,70	Lyuksemburg	10,64	Qatar	12,19
Gollandiya	3,13	Janubiy Koreya	6,67	BAA	10,57	Lyuksemburg	11,35

Jadval ma’lumotlari o‘tgan 15 yil davomida eng ko‘p pul jo‘natmalari o‘tkazilgan mamlakatlar ro‘yxatida sezilarli o‘zgarishlar yuz berib, so‘nggi yillarda Xitoy va neft eksport qiluvchi ayrim arab mamlakatlari ushbu ro‘yxatga kirib borganligini ko‘rish mumkin. Bundan xulosa qilish mumkinki, ushbu mamlakatlarga xalqaro migrantlar oqimi va shu bilan birga, bu mamlakatlarda migrantlarning o‘rtacha daromadi ortib borgan.
2000-2015 yillarda dunyo bo‘yicha pul o‘tkazmalari qabul qilingan 10 ta mamlakat qatorida Hindiston, Xitoy va Meksika barqaror holatda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan (8.7-jadval).
8.7-jadvalda ko‘rsatib o‘tilgan 15 yil davomida pul o‘tkazmalari eng ko‘p qabul qilingan 10 ta mamlakat ro‘yxatida ham sezilarli o‘zgarishlar yuz bergan. Jumladan, ushbu ro‘yxatda Xitoy va Hindistonning egallagan o‘rnida sezilarli o‘zgarish yuz bermagan bo‘lsa-da, bir qator mamlakatlar (AQSh, Yevropa malmakatlari)ning o‘rni borgan sari pastga tushib, Osiyo va Afrika malakatlarining o‘rni ko‘tarilib borgan.