Xarajatlarni turkumlash va ularning hisobi reja

«Buxorosut» qo’shma korxonasining 2017 yil uchun umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash (taqsimlash bazasi – asosiy ishlab chiqarish xodimlarining ish haqi xarajatlari)

Mahsulot turlari	Asosiy ishlab chiqarish xodimlarining mehnat haqi xarajatlari		Umumishlab chiqarish xarajatlari, ming so’mda
	ming so’mda	% da
1	2	3	4
Sariyog’, kiloli	13786	0,28	129982
Brinza, yog’li	7059	0,14	64914
Pishloq «Turist»	23441	0,47	170612
Sut, 2,5%	2180	0,05	20953
Qatiq	3201	0,06	29748
Jami	49667	100	416209

Agarbo’linmafaoliyatikapitaltalabbo’lsa, umumishlabchiqarishxarajatlariniasosiyvositalardanfoydalanishbilanbog’liqko’rsatkichlariasosqilibolinibtaqsimlanadi. Bundaishlabchiqarishbilvositaxarajatlaritaqsimotiba­zasisifatidaasbob-uskunalarninghaqiqiyishsoatlari, mahsulotturlaribo’yichaamortizatsiyaajratmalariyokima’lumtexnikjarayondafoydalanilganasosiyvosita­larningqoldiqqiymatiolinadi.
Korxonabo’linmasifaoliyatimaterialtalabbo’lsaya’niundamahsulotlartannarxigaqo’shiladiganxarajatlarningasosiyqisminixomashyovamateriallarxarajatlaritashkilqilsa, taqsimotbazasigaxomashyovamateriallarninghaqiqiybevositaxarajatlarihamdaularningrejalitannarxikiritiladi.
Agarbo’linmafaoliyatinatijasiqandayligini (mehnattalab, kapitaltalabyokimaterialtalab) aniqbelgilashim­konibo’lmasa, taqsimotningaralashbazasidanfoydalaniladi. Bundataqsimotbazasito’liqbevositamoddiyxarajatlar (xomashyo, materiallarvaasosiyvositalarmahsulotlarningishlabchiqarishtannarxidakattasalmoqqaegabo’lsa)daniboratbo’ladi.
Taqsimotbazalarikorxonafunktsionalxizmatlariya’niboshqaruvapparatiuchunhamishlabchiqiladi. Bunda taqsimotning asosiy bazalari quyidagilardan iborat bo’ladi:

• 
  ombor xo’jaligi uchun bir birlik mahsulotni bir kun saqlashning normativ xarajatlari ombordagi mahsulotlarning o’rtacha qoldig’iga ko’paytirilgani;
  
• 
  dispetcherlik xizmati uchun tashib ketiladigan tayyor mahsulotlar tonna-kilometrda;
  
• 
  yuklarni jo’natish bo’limi uchun tayyor mahsulotlarni yuklab jo’natish bo’yicha shartnomalar miqdori.
  

Ishlab chiqarish bilvosita xarajatlarining eng mos taqsimlash bazasini hisoblash uchun ma’lum joriy xarajat­lar talab qilinadi. Shu sababli, korxonalarda uncha mehnattalab bo’lmagan boshqa qo’shimcha taqsimot bazalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ularga mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish hajmi, ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxi, xomashyo va materiallarni sotib olish tannarxi, marjinal daromad, xodimlarning o’rtacha ro’yxatdagi soni kabilarni kiritish mumkin.
Ishlab chiqarish bilvosita xarajatlari taqsimotining samarali tizimini tadbiq etish masalalariga e’tiborsizlik ko’p hollarda ishlab chiqarish dasturi, sotishlar va korxona baho siyosatida jiddiy xatoliklarga sabab bo’ladi, bu esa o’z navbatida, korxona moliyaviy faoliyatini sal­biy natijalariga olib keladi.