Xesh funksiyalar

Xeshlash - bul qálegen uzınlıqtaǵı kirisiw maǵlıwmatları
kompleksin málim bir algoritm tárepinen orınlanǵan, belgilengen
ólshem degi shıǵıw dızbekine aylandırıw procesi. Bunday algoritmdı
ámelge asırıwshı funksiya xesh funksiya, transformaciya nátiyjesi xesh
yamasa xesh jıyındısı dep ataladı.

Xesh funksiyalar - qálegen uzınlıqtaǵı kirisiw maǵlıwmatın
shıǵıwda belgilengen uzınlıqtaǵı xesh bahaǵa aylantırıp beretuǵın bir
tárepleme funksiyalarǵa aytıladı. Xesh funksiyalar kriptografiya hám
zamanagóy informaciya qawipsizligi salasında maǵlıwmatlardı tolıqlıǵın
tekseriwde paydalanıladı. Elektron tólew sistemaları protokollarında da
tutınıwshı kartası maǵlıwmatların bank-emitentga tolıq jetkiziw ushın
paydalanıladı.
Xesh funksiya - qálegen uzınlıqtaǵı M-maǵlıwmattı fiksirlangan
uzınlıqǵa qısıw yamasa ekilik sanaq sisteması kórsetilgen maǵlıwmatlardı
fiksirlangan uzınlıqtaǵı bıytlar ko‗rinishidagi qanday da kombinatsiyası
(svertkasi) dep atalıwshı funksiya.

Ta‟rif. Xesh-funksiya dep, hár qanday

h: X

Y
ańsat esaplanıwshı hám

M -maǵlıwmat ushın h (M) = H fiksirlangan
uzınlıqǵa iye bo‗lgan funksiyaǵa aytıladı.
Berilgen M-maǵlıwmattıń h (M) -xesh ma`nisin tabıw ushın
áwele maǵlıwmat qandayda bir «m»-uzınlıqtaǵı bloklarǵa ajıratılıp shıǵıladı.
Eger M-maǵlıwmat uzınlıǵı «m»-ga márteli bo‗lmasa, ol halda aqırǵı
to‗lmay qalǵan blok «m»- uzınlıqǵa olindan kelisip alınǵan arnawlı
usılda qandayda bir simvol yamasa belgi (mısalı ―0‖ yamasa ―1‖) menen to‗ldirilib
shıǵıladı. Nátiyjede payda etińan M-maǵlıwmat bloklarına :
M= { M1, M2,.. ..... Mn)
tómendegishe qısıwdı (svertkani) esaplaw procedurası qo‗llaniladi:
H0 =,
Hi = f ( Mi, Hi-1), i =1, 2,.. .... n
167
h (M) = Hn ;
bul jerde
 -qanday da fiksirlangan baslanǵısh vektor.
Mısal retinde tómendegi keń tarqalǵan :
f ( Mi, Hi-1) = E k ( Mi

Hi-1) i =1, 2,.. .... n
xesh-funksiyanı keltirip o‗tish múmkin.
Bul jerde E-simmetrik shifrlaw algoritmı (mısalı DES, GOST
28147-87, AES -FIPS 197 hám hakoza), k- bolsa shifrlaw algoritmı jasırın
gilti, H0 = 0,
 - XOR (mod 2 bo‗yicha uyqas bıytlardı qo‗shish) ámeli.