Xi-боб. Нархларни мувофиқлаштириш ва монополияга қарши қонун. 1. Монополияга қарши қонун

Истеъмол щажмига кўра нархлар диверсификацияси. Баъзи бир товарларга бўлган талаб у товарни ишлаб чиқариш ва сотиш ошган сари камайиб боради. Бундай товарга электр энергияси мисол бўла олади. Щар бир истеъмолчи бир ойда маълум миқдордаги (киловатт/соат) электроэнергияга пул тўлаб, ундан ортиқчасига тўлаш қобилияти пасайиб боради. Истеъмолчи мабла\и етмагани учун энг керакли миқдордаги (уйни минимал ёритиш учун, музлатгич, телевизор ишлаши учун зарур бўлган) электроэнергияга пул тўлайди, лекин бу миқдордаги минимал электроэнергиянинг қиммати қушимча олиши мумкин бўлган электроэнергия қийматидан анча юқори бўлади. Мусбат масштаб самараси бўлганда электроэнергия ишлаб чиқариш щажмининг ошиши уни ишлаб чиқариш учун сарфланадиган ўртача ва чекли харажатларни камайишига олиб келади. Бундай щолатда электроэнергия нархини дифференциация қилиниши мақсадга мувофиқдир. Яъни, щар хил миқдорда истеъмол қилинган бир хил товарга (электроэнергияга) хар хил нарх белгилаш. Биринчи босқичда маълум миқдоргача истеъмол қилинган электроэнергияга алощида нарх, иккинчи босқичда қўшимча миқдордаги истеъмол қилинган электроэнергияга олдинги босқичдагига нисбатан камроқ нарх белгиланади. Ушбу вазият қуйидаги 6-расмда ифодаланган. Щақиқатан щам, электроэнергияни ишлаб чиқариш щажмини оширганда (агар масштаб самараси юқори бўлса) унинг харажатлари камаяди ва нархлар дифференциацияси бир томондан истеъмолчиларнинг турмуш фаровонлигини оширса (улар кўпроқ электроэнергиядан фойдаланиш имкониятига эга бўладилар), иккинчи томондан электр энергиясини ишлаб чиқарувчи компаниянинг умумий фойдасини оширади.
Расмдан кўриш мумкинки, электроэнергия ишлаб чиқариш щажми ошганда ва лар камаймоқда. Биринчи босқичда щажмдаги электроэнергия энг юқори нархда истеъмол қилинади. Иккинчи босқичда қўшимча миқдордаги электроэнергия нархда истеъмол қилинади. Агар электроэнергияга бир хил нарх ўрнатилганда щажмда электроэнергия ишлаб чиқарилган бўлар эди. Нарх дифференциациясида ишлаб чиқариш щажми га ошади.

6-расм. Электроэнергияни истеъмол қилиш щажмига кўра

нархни дифференциациялаш.