Ximiya tálim baǵdari 2-g kurs studenti Jalg’asbaeva Dildara Fizikaliq ximiya páninen

III. TÁJIRIYBE BÓLIMI
3. 1 Elektr júrgiziwshi kúshti ólshew
Hár qanday galvanik elementtiń elektr júrgiziwshi kúshi eritpeniń pH iga baylanıslı. Eritpelerdiń pH ini potentsiometrik anıqlaw ushın galvanik elementtiń EJK anıqlap, pH hám E ortasındaǵı baylanısıw formulasına quyıladı, keyininen pH esaplanadı. Galvanik elementtiń EJK kompensatsiya usılı menen anıqlanadı.
Galvanik element islew processinde ol jaǵdayda bolatuǵın ózgerisler nátiyjesinde EJK azayıp baradı.
Kompensatsiya usılınıń mánisi sonda, bunda ólshenip atırǵan EJK ga teń muǵdarda qarama – qarsı jóneliste málim bahalı EJK jalǵanadı. Bul sharayatta qarama - qarsı baǵdardaǵı EJK lar bir – birin kompensatsiyalaydı hám tekserilip atırǵan element elektr aǵımı bermeydi. EJK ni ólshew ushın etalon retinde isletiletuǵın galvanik elementke normal element dep ataladı. Bunday element retinde veston elementi qollanıladı. Bul elementte kadmiydiń oksidleniwi hám sınaptıń qaytarılıwı esabına elektr aǵımı payda boladı.

Cd + Hg2SO4 = CdSO4 + 2Hg

yaki ion halında jazılsa
Cd + Hg22+ = Cd2+ + 2Hg
Elementte oń polyus wazıypasın sınap, teris polyus wazıypasın bolsa kadmiy ámelgemasi óteydi. veston elementiniń EJK ózgermeytuǵın bolıp, 200 S de 1, 0183 voltga teń veston elementi járdeminde kompensatsiya usılı menen galvanik elementtiń EJK ni ólshew sxeması 13. 2 – súwrette berilgen. Turaqlı elektr aǵımı deregi (akkumulyator) málim qarsılıqqa iye bolǵan regxord siminıń a hám v ushlarına jalǵanadı. Akkumulyator polyusı birdey zaryadlı veston elementi hám tekserilip atırǵan element polyusına jalǵanadı. Aldın K2 gilt veston elementine jalǵanıp, galvanometr noldı kórsetgenge shekem jıljıtılıwshı kontakt ońǵa yamasa shepke jıljıtıladı. Aytayıq, bul noqat S bolsın, S noqatda akkumulyatordan kiyatırǵan elektr aǵımı veston elementinen kiyatırǵan eletkr aǵımı menen kompensatsiyalanadı.
Kompensatsiya usılı menen EJK ni ólshew sxeması :
Akk - akkumulyator, Be - veston elementi, Te - tekserilip atırǵan galvanik element,
Ck - rexordnıń jıljıtıwshı kontakti, K1, K2, K3 - giltler. Keyininen K2 giltler sınalatuǵın element polisine jalǵanadı hám joqarıdaǵı sıyaqlı onıń de kompensatsiyalanıw noqatı
d anıqlanadı. Ol waqıtta: bunnan (13. I) bul jerde YeX, YeV – tiyislishe tekserilip atırǵan hám veston elementiniń elektr júrgiziwshi kúshi: ac ad - veston hám tekserilip atırǵan elementlerdiń kompensatsiyalanıw waqtında reoxord siminıń bólimleri.
Sonday etip, (14. 1.) formula járdeminde hár qanday galvanik elementtiń elektr júrgiziwshi kúshin ólshew múmkin.

IV. JUWMAQ

Juwmaqlar : Juwmaqlap aytqanda men bul kurs jumisinda, ximiyalıq reaksiya energiyasın elektr energiyaǵa aylandırıp beretuǵın ásbap galvanik element dep ataladı. Bul ásbap elektrolit eritpelerine túsirilgen eki elektroddan ibarat boladı. Bul eritpeler gewek tosıq járdeminde yamasa elektrolitik kópir járdeminde jalǵanadı. EJK ni úyreniwdi dàslep Lomonosov 1750-jılı baslaǵan. Ol ximiyalıq hádiyseler menen elektr hádiyseleri óz-ara baylanıslılıǵın anıqladi. Keyinirek italyan fiziologı Galvani 1780 – jili hám italyan fizigi Voltanıń 1780-jilǵi jumısları galvanik elementlerdi jaratıw imkaniyatın beredi. Birinshi ret 1800-jılda Volta elektr aǵımınıń ximiyalıq deregin jarattı.
Eritiwshide erigende ionlarǵa ajiralatuģin elementlerge elektrolitlar dep ataladı. Elektrolitlarda zaryad tasıwshı bólekler ionlar boladı Elektrolittaǵı ionlardıń sırtqı maydan tásirindegi tártip háreketine elektrolitlarda elektr tokı dep ataladı.
Bul juwmaqlawshi kurs jumısında elektrolez, katod, anod, Faradiydiń, 1 – nızamı, Faradiydiń 2 – nızamı, eriytuǵın hám erimeytuģin anodlar, oǵada kernewli hádiyseler, Metall potensialların anıqlaw, Galvanik juptaǵı tok kúshi jáne onıń jónelisin anıqlaw boyınsha labaratoriya jumısı haqqında maǵlıwmat berilgen. Berilgen maǵlıwmatlar tiykarında oqıwshı ximiya páninen Faraday nızamları, elementlerdiń potensial qatarı tok ótkizgishlik elemintlerine tiyisli shınıǵıw hám máseleler tarqatıp alıw ushın jeterli materiallar keltirilgen sol dereklerden paydalanıp óndiriste de paydalansa boladı.