Xitoy filologiyasi kafedrasi “Xitoy tilini o‘qitish metodikasi” fanidan kurs ishi mavzu: xitoy iyeroglifik yozuvi: O'qitishdagi muammolar va yechimlar

XITOY IYEROGLIFIK YOZUVINI O’RGATISHDAGI MUAMMOLAR TAHLILI
Chet tilini o‘rgatish o‘quvchilarni har tomonlama rivojlangan qilib tayyorlashda yordam beradi. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi mustaqilikka erishgandan so‘ng kadrlar tayyorlash masalasida chet tilini o‘rgatish yuqori o‘ringa ko‘tarildi. Shuni hisobga olib, kadrlar tayyorlash, yoshlarni har tomonlama rivojlangan, kamol topgan qilib tarbiyalashda, ilmli qilishda, fanlarni o‘qitishda chet tillarini uzluksiz o‘qitish belgilandi. Respublikamizda rivojlanish, taraqqiyot, davr, vaqt ham chet tilini, shu jumladan, ingliz,xitoy tilini o‘rgatish zarurligini ahamiyati yaqqol ko‘zda tashlanib kelmoqda. O‘quvchi , talabalar, mutaxassislar har bir insonning chet tillaridan bittasini bilishi tashqi aloqalarning kengaytirishga, chet elga borib ularning texnologiyasini o‘rganib, respublikamizni kelajakda rivojlangan, taraqqiy etgan mamlakatlar, davlatlar qatoriga olib chiqishga yordam beradi. Xozirgi paytda chet tilini uzluksiz o‘rgatish hisobga olinib, turli tipdagi o‘quv yurtlarda chet tili o‘rgatish masalasi va ular uchun dastur, darslik, qo‘llanmalar ishlab chiqish, ularning metodikasi bilan shug‘ullanish masalasi dolzarb bo‘lib turibdi.
Bizga ma’lumki bugungi kunda Xitoy iyeroglifik yozuvi bitta grafik belgi butun bir so’z, bo’g’in yoki tovushni ifodalash uchun hizmat qiladi. Umuman olganda, hozirgi kunda iyerogliflar bizning xitoy tilini o’rganishimizda asosiy biriga aylanib qolgan.
Darslik ta‘limot va o’rgatishning ikki yagona jarayonini boshqaruvchi tizimdir. Ushbu jihatdan u vazifalar tashkil qilishni, uning bajarish na’munasini, natijalar nazorati va bahosini ta‘minlashi zarur. Ushbu natijaga erishish uchun bir qancha majburiy shartlarga rioya qilish kerak.
Birinchidan, xitoy tilining o’ziga xos xususiyatlarini e‘tiborga olgan holda, vazifani qo’yishda (har bir darsning maqsadi va mashqlar qurilmasini shakllantirib) ―bir o’quv murakkabligi‖ qonun-qoidasiga majburiy amal qilish zarur. Bu esa o’quv materialining har bir yangi bo’lagi avval o’zlashttrilgan materialni inobatga olgan holda namoyon bo’lishi lozimligini, unga mantiqan bog’lanishi kerakligini anglatadi (iyerogliflar kaliti – chiziqlar asosida; iyerogliflar - kalitlar asosida; ikki bo’ginli so’zlar – bir bo’ginlilar asosida kabi). Faqat shundagina o’xshashligi, aynanligi, tasavvur asosida ekanligi ta‘minlanadi, bu esa xitoy tilini o’rganish uchun birinchi darajali muhimlilikka ega. Boshqacha qilib aytganda, agar mashqning maqsadi – yangi grammatik ko’nikmani shakllantirish bo’lsa, u holda ushbu maqsadga erishish asosidagi butun leksika o’quvchi tomonidan avvalroq o’zlashtirilgan bo’lishi kerak. Strukturaviy-funksional yondashuv asosan ierogliflar guruhlarining morfologik belgilari va oʻxshashliklariga eʼtibor qaratadi. Ierogliflarni o'rganishda talabalar nafaqat xotiraga tayanadilar, balki ular aqliy tizimlashtirishga, ierogliflarni o'xshashligiga qarab guruhlarga birlashtirishga intiladi. Talaffuzdagi o'xshashlik bilan bir qatorda umumiy grafemalar ierogliflarni birlashtirish mezoni hisoblanadi. Ushbu yondashuv doirasida ierogliflarni ularning grafik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o'qitish uchun o'quv qo'llanmalari ishlab chiqilgan. Ularda o'rganish tematik printsip bo'yicha guruhlangan ieroglif kalitlarni va umumiy kalit bilan birlashtirilgan ieroglif guruhlarini ketma-ket ko'rib chiqish orqali amalga oshiriladi. Mualliflarning ishonchi komilki, strukturaviy-funktsional yondashuv ierogliflarni o'zlashtirish jarayonini osonlashtiradi, ularni real til holatiga yaqinlashtiradi. Shuningdek, ushbu yondashuv doirasida talaffuzi yoki imlosi oʻxshash belgilar toʻplamini oʻz ichiga olgan matn yordamida oʻrganish kabi usullar ishlab chiqilgan.
grafik, fonetik va semantik tarkibiy qismlarning yig'indisi tilning birlashgan belgisining birligi, barcha ular bir vaqtning o'zida o'rganilishi kerak.
Ongli yondashuv doirasida ierogliflarni o'qitish usullari T.P. Zadoenko va Huang Shuying. Chet tillarni o'qitishning mahalliy metodologiyasida bu yondashuv ongli amaliy uslub shaklida o'z rivojlanishini topdi. O'rganish quyidagicha amalga oshiriladi: ierogliflar guruhi o'rganiladi, ularning etimologiyasi, qurilish xususiyatlari ko'rib chiqiladi. Keyinchalik ierogliflarning tarixiy shartli kategoriyalari tahlil qilinadi, xitoy yozuvidagi islohotlar natijasida murakkab ierogliflarni soddalashtirish tamoyillari ko'rib chiqiladi
Aleksandr Fedorovich Kondrashevskiy o'zining xitoy ieroglifi bo'yicha qo'llanmasida ieroglif yozuvini o'zlashtirish jarayonini soddalashtirish vositasi sifatida kalitlarning tematik va etimologik tasnifidan foydalangan holda o'rganishni ushbu yondashuv doirasida quradi.
Xitoy ierogliflarini oʻqitishga ongli yondashuv N.G.ning metodini ham oʻz ichiga oladi. Payusov, bu ieroglif belgisini yozish jarayonining batafsil tavsifidan iborat: ieroglif yozish uchun kvadratni bir necha qismlarga bo'lish, bu nafaqat chiziqni yozish yo'nalishini, balki burilish burchagini yoki chiziqning biriktirilishini ham ko'rsatadi. daraja. Shuningdek, Nikolay Georgievich ieroglifning etimologiyasiga, uning bosqichma-bosqich tarixiy o'zgarishiga katta e'tibor berdi. Shuni ta'kidlash kerakki, ierogliflarni eslab qolish va monoton yozishga asoslangan ongli yondashuv elementlari tilning ona yurti - Xitoydan bizga kelgan an'anaviy metodologiyada ham mavjud.
Xitoy yozuvi muammolarini nazariy muhokama qilish XIX asrning 90- yillarida boshlangan. 1896- yilda “Jiaoyu zazhi” yani o’zbek tiliga tarjima qilinganda “Ta’lim” jurnalining birinchi soni chiqqan bo’lib, unda xitoy iyeroglif yozuvini soddalashtirish ijtimoiy harakati boshlanadi.Xitoy yozuvchini soddalashtirishga oid birinchi maqola muallifi Lu Fei Kui uni uni soddal;ashtirish bilan bog’liq asosiy dalillarni keltiradi. Uning fikricha, davlat imtixonlarida avvalgidek iyerogliflarning yozilish shakli qoliplaridan foydalanish zarur, biroq boshqa holatlarda boshqa xolatlarda soddalashtirilgan belgilarga ruxsat berilishi kerak.
Xiyoy yozuvining ilmiyligi shundaki, ierogliflarning katta qismi ma’lum narsa-buyum turiga ushbu ierogliflar tomonidan belgilangan so’zlarga taaluqliligini ko’rsatuvchi muhim belgilarni qamrab oladi.
Xitoy ierogliflarining imlo chiziqlaridan tashqari yozish tartibi ham bor. Demak, ierogliflar ma’lum tartib asosida, ya’ni bazi bir imlo chiziqlari oldin, ba’zilari esa keyin qatiy bir qoidaga amal qilgan holda yoziladi. Bunday qoida xitoy tilida “bishun” dewv ataladi. Bu qoidani o’zlashtirib olgandan keyingina o’quvchilar xitoy iyerogliflarini oson, ildam va chiroyli yoza oladi.