Xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi


Download 0.78 Mb.
bet29/75
Sana21.01.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1107127
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   75
Bog'liq
UMUMIY KITOB (4)

Уртача тортилган крймат (AVECO) усули.
Товар бирлигининг уртача киймати:
(3 310 : 4 200) = 0,788 с?м.
Товарлар харажати:
2 800 х 0,788 = 2 207 минг с^м.
Сотишдан олинган даромад - 3 250 минг сум.
Сотишга тайёр махсулот таннархи - 3 310 минг сум.
Хисобот даври охирида ТМК, (1 400 х 0,788) - 1 103 минг сум.
Сотилган махсулот таннархи - 2 207 минг сум.
Махсулот сотишдан олинган ялпи фойда - 1 043 минг сум.
Аник бир корхонада юзага келган вазиятга караб, уртача нарх даврлар буйича ёки хар бир материалларнинг кушимча етказиб берилиши буйича хясобланиши мумкин.
ТМЗ хисобининг танланган усули корхонанинг хисоб сиёсати тугрисидаги буйрукда акс эттирилиши керак.
Масала № 16. Даврий хисоб.
Ой давомида “Юлдуз” савдо корхонасида куйидаги ТМЗ харид килинди:

Сана

Мицдори,дона

Нархи, сумм

К,иймати, сум

5.01

5000

1400

7000000

18.01

3000

1550

4650000

22.01

1500

1800

2700000

ЖАМИ

9500




14350000

Ой якунида корхона омборида 800 дона ТМЗ колди.
Талаб этилади: ой давомида сотилган ТМЗни таннархини ФИФО ва АВЕКО усуллари оркали аникланг.
Масала № 17. Узлуксиз хисоб.
Май ойининг бошига «Кичкинтой» корхонасида материаллар колдиги - 900 дона 100 сум дан.
Май ойи давомида корхонада материаллар буйича куйидаги операциялар булиб утди:

  1. Сотиб олинди - 2000 дона 100 сумдан

  1. Ишлаб чикаришга берилди - 1400 дона

  1. Сотиб олинди - 800 дона 115 сумдан

  1. Ишлаб чикаришга берилди - 1240 дона

  1. Ишлаб чикаришга берилди - 480 дона

  1. Сотиб олинди - 1000 дона 110 сумдан

  1. Магьмуриягтга берилди - 760 дона.

Талаб этилади: ой давомида сотиб олинган ва ишлатишга бериб юборилган материаллар таннархини узлуксиз хясоб буйича хисобланг. Материаллар таннархини хисоблашда ФИФО ва АВЕКО усулларидан фойдаланиш !

  1. Материаллар харакатини *исобга олнш буйича хужжатлар

Материалларнинг корхонага уз вактида келтирилишинн таъмннот булими назорат килади. Бу булим ходимлари мол етказиб берувчи корхоналар томонидан шартнома мажбурюгглари бажарилишинн текшнриб, уларга материаллар камомадн ва сифати буйича шикоят ва даъволар куйшп, корхонага Уз вактида етнб келмаган кжларни кидириб топиш вазифаязрини бажарадилар.
Мол етказиб берувчидан материалларни таъминот булими зкспедитори етказиб беради. Мол етказиб берувчи ёки транспорт ташкилотларидан материалларни кабул кил ганда таъминотчи биринчи навбатда цдиш ва тамга холати шароиглариниш бузилмаганлигига амин булади, материаллар сифатини текширадн. Агар текшириш натижасида камомад ёки юклар сифати бузилганлиги аникланса, мол етказиб берувчи £кя транспорт ташкил отига даъво куйиш хукукиии бераднган тижорат далодатномаси тузклади.
Мол етказиб берувчи ёки транспорт ташкилоти омборидан материалларни олищ учун таъминсгтчига бухгалтерия томонидан 10 кундан ошмайдиган муддатга ншончиома бернладн. Июончнома аянш хукукига эга болтан ходимлар руйхати корхона рыбари Томонидан тасдикланади. Ишончнома корхона рахбари ва бош бухгалтер томонидан имзоланади.
Корхона томонидан конун хужжатларида белгиланган тартибда етказиб берувчнлардаи товар-моддий бойликларни олиш учун ишончли шахе га берилган ёзма ваколат мшвнчнвма деб таи олииади. Ишончли нюх с унга ишончнома буйича берилган ваколатлар доирасида харакат килади.
Ишончномалар етказиб берувчи томонидан шартнома ва бошка битимлар буйича бериладиган товар-моддий бойликларни олишга берилади.
Берилган ишончномалар «Ишончномалар журнал и» да руйхатга олиш билан раеммйлаштирилади. Ишончномалар дафтари ракдмланади ва ип билан тикнлади. Дафтарнинг сунгги варагида корхона рахбари ёки у томонидан белгиланган шахсларнинг имзосидаи кейин «Мазкур дафтарда ... варак ракамланди» деган бзув кайд этилади ва мухр билан тасдикланади. Вараклар сони бзув билан курсатияади.
Ишончномалар корхона бухгалтерией томонидан ишончномаларни хисобга оладиган, ракамланган ва ип билан тккилган «Берилган ишоюшомадарни хисобга олнш журналик да руйтхатдан утказилади. Журналнинг сунгги варагида корхона рахбари Вт у томонидан белгиланган шахсларнинг имзосидаи кейин «Мазкур журналда ... варак ракамланди» деган бэу» кайд этилади ва мухр билан тасдикланади. Вараклар сони бзув билан курсатиладн.
Ишончномалар дафтари ва берилган ишончномаларни хисобга олиш журнал и ишончномаларни руйхатдан утказиш учун масъул булган шахе да сакланиши лозим.
Ииюнчноманинг амал килиш муддати у асосида ишончнома берилган шартномалар ва бошка битимлар буйича тегишли бойликларни олиш ва олиб чикиб кетиш ишеонютига ботик равишда белгшишади, бирок у конун хужжатларида белгиланган муддатдан ошмаслигн керак.
Ишончли шахени унга берилган, амал килиш муддати хали тугамаган ишончномалар буйича бойликларни олиш хукукидан махрум килиш чогида товар-моддий бойликларни олувчи тегишли ишончномаларнинг дархол бекор килинганлиги хакида етказнб берувч иви хабардор килади. Бун дай хабарнома олинган пайтдан бошлаб бекор килинган ишончнома буйича бойликларни бериш тухтатилади. Бундай холл ар да бекор килинган шартномалар буйича бойлккларни'ббрпшдак учуй етказнб 6врув«гу жавобгар булади.
Ишончли шахе бойликларни олгандан сунг топшириклар бажарилганлиги ва у олган товар-моддий бойликлар омборга (омборхонага) топширилганлиги тугрисидаги хужжатларни корхона бухгалтериясига ёки тегишли моддий жавобгар шахе га такдим этиши шарт.
Фойдаланилмаган ишончномалар амал килиш муддати тугаган кундан кейинги санада уни бергаи корхонага кайтарнлиши керак.
Фойдаланилмаган ишончноманннг кай^ариягаилигн т^гряздр «ишбчшюмддврдафтзришнг тубида ва
берилган ишончномаларни хисобга олиш журнал ида («Ишончнома буйича топшириклар бажарилганлиги
тугрисидаги кайдлар» устунида) кайд этилади. Кэйтарилган фойдаланилмаган ишончномалар «фойдаланилмаган» бзуви билан тасдикланади ва улар ни руйхатдан Утказиш учун жавобгар булган шахе томонидан хисобот йили охирига кадар сакланади. Йил тугагач бундай фойдаланилмаган ишончномалар бу хакда тегишли далолатнома тузиш билан белгиланган тартибда йук килинади.
Корхона ишончномалари буйича товар-моддий бойликларни бериш куйидаги холларда амалга оширилмайди:

  • тулдириш тартибнни бузган холда ёки тулдирилмаган реквизитлар билан берилган ишончномалар такдим этил ганда;

  • тузатилган ва буялган жойлари мавжуд булган ишончномалар такдим тт ил ганда;

  • ишончномада курсатилган паспорт такдим этилмаганда;

  • ишончнома берилган муддат тугаганда;

  • кабул килиб олувчидан ишончнома бекор килинганлиги тугрисида хабар олинганда;

  • унинг номидан ишончнома берилган юридик шахенинг фаолияти тухтатилганда;

  • ишончли шахе л аёкате из, чекланган лаёкатли деб тан олинганда.

Материалларни омборга омбор мудири ёки омборчи кабул килади. У келтирилган материаллар сони, тури, сифатини мол етказиб берувчи томонидан юборилган хужжатлар (счёт-фактура, тулов талабномаси,
спецификация, товар-транспорт юкхатлари)га мувофиклигини текширади. Келтирилган материаллар мол етказиб берувчининг хужжатлар ига тула мувофик булса, омборчи кирим ордери тузади. Мол етказиб берувчининг хужжатига кирим ордерининг асосий реквизитларини мужассамлаштирган мухр куйишга рухсат этилади.
Хакикатда кирим килинган материаллар ва юборилган хужжатлар орасида тафовут аникланса, материалларни цабул цилиш далолатномаси расмийлаштирилади . Бу далолатнома мол етказиб берувчи ёки холис корхона вакили, омбор мудири ва таъминот бул им и вакилининг мажбурий иштирокида комиссия томонидан тузилади. Далолатнома тузилганда кирим ордери расмийлаштирилмайди.
Материалларнинг бир омбордан бошка омборга ички харакати ёки ишлаб чикаришда фойдаланилмаган материаллар, шунингдек ч и кин д ил ар топширилишида юкхат тузилади, расмийлаштирилади.
Х,исобдор шахслар томонидан материалларни жисмоний шахслардан харид килганларида улар материаллар накд пулга хусусий шахслардан харид килишда тузиладиган далолатнома ёки маълумотнома буйича бойликларни топширадилар.
Чиким хужжатлари материалларни ишлаб чикариш эхтиёжларига (махсулот тайёрлаш), хужалик эхтиёжларнга (биноларни ушлаб туриш, таъмирлаш ишлари), ноликвид материалларни сотишга жунатишни акс эттиради. Буларга талабнома, чеклаб олиш хариталари, юкхатлар киради.
Материалларнинг бир маротаба, кам такрорланадиган жунатилиши талабномалар билан расмийлаштирилади. Ушбу хужжатлар истеъмолчилар, яъни цех, булим ва участкалар томонидан расмийлаштирилади.
Омбор ходимларига материалларни бошка хужжатлар буйича хамда турли хатлар ёки мансабидан катьий назар мансабдор шахсларнинг огзаки фармойишлари асосида махсулотни омбордан бериш такикланади. Омборга келиб тушган, лекин кирим хужжатлари билан расмийлаштирилмаган материалларни беришга хам йул куйилмайди.
Кирим ва чиким хужжатлари операция содир булган кунида расмийлаштирилади.

  1. Омбордаги материаллар хисоби

Омборларда материаллар хисоби омборчи томонидан микдор, туркум ва сорт буйича омбор х,исоби варацалари билан олиб борилади.
Омбор хисоби варакалари материалларнинг хар бир тури, нави, хили буйича бухгалтерия томонидан алохида
оч ил ад и.
Олинган омбор хисоби варакасида омборчи ушбу материаллар сакланадиган жойни (токча, ячейка ва хк.) ёзиб куяди. Сакланадиган жойга материалларнинг ёрлиги бириктирилади.
Варакалар омбор картотекасида сакланади ва тури буйича маълум тартибда жойлаштирилади.
Хар куни юкорида курсатилган хужжатлар асосида омборчи бу варакаларга микдор жихатидан материалларнинг кирим ва чикимини ёзади. Хар бир ёзувдан сунг варакада материалларнинг колдигини хисоблаб чикаради.
Жадвалда белгиланган муддатларда омборчи кирим ва чиким хужжатларини топшириш руйхатини икки нусхада ёзади. Руйхатнинг бириичи нусхасига бирламчи хужжатларни тикиб, уни бухгалтерияга топширади. Бухгалтер бу руйхат ва унга бириктирилган хужжатларни синчиклаб текшириб чикади, кейин текширилганлигини руйхатнинг иккинчи нусхасида имзо билан тасдикдайди, тасдикпанган нусха омборчида колади.
Бухгалтер омбордаги энг аввало камёб, кимматбахо материалларнинг хакикий колдикларини танлаб назоратдан утказиб, бу тугрида варакаларга моддий жавобгар шахсларнинг ишида аникланган камчиликлар тугрисидаги маълумотларни белгилаган холда текшириш санасини ва имзо куйиб тасдиклайди. Танлаб текшириш натижалари буйича махсус омбор дафтарига билдиришлар ёзилиб бош бухгалтер га хабар килинади.
Хар ойнинг биринчи куни холати буйича моддий жавобгар шахе варакалардаги микдор колдикпарни материаллар колдигини хисобга олувчи сальдо дафтарига кучиради. Бу дафтар хар бир омбор учун алохида бир йилга очилади. У бухгалтерияда сакланиб ойнинг охирги кунида омборчига берилади. хисобот ойидан кейинги ойнинг 1-2 санасида омборчи бу дафгарни тулдирган холда бухгалтерияга кайтаради.

  1. Бухгалтерияда материаллар хисоби

Омборчидан илова килинган хужжатлар билан руйхатни олгандан сунг, бухгалтер кирим ва чикимларнинг пулдаги ифодасини аниклайди, яъни таксировка килади. Бунинг учун 10-сои «Моддий маблаглар харакати» кайдномаси кулланилади. Бу кайднома 2 булимдан: «Материаллар келиши ва ой бошига колдиклари» ва «Материаллар сарфи ва ой охирига колдиклари»дан иборат.
Хисобот ойи давомида материаллар харакати хисоб нархларида акс эттирилади. Ойнинг охирида транспорт- тайёрлов харажатлари ёки материалларнинг хакикий ва режа таннархлари орасидаги фарк суммаси хамда фоизи аниклангандан кейин хисоб киймати хакикий таннархгача етказилади.
Материалларнинг жамлама хисоби 1010-1090-хисобварагларда юритилади. Материалларнинг колдиклари ва келиши бу хисобварагнинг дебети, сарфи эса кредити буйича акс эттирилади.
Матермлларня хисобга олувчи хнсобварацлар коррееяондеидияси (1000)

Т/Р

ХУЖАЛИК ОПЕРАЦИЯСИНИНГ МАЗМУНИ

ХИСОБВАРАКЛАР КОРРЕСПОНДЕНЦИЯСИ

ДЕБЕТ

КРЕДИТ

1

ЕТКАЗИБ БЕРУВЧИДАН МАТЕРИАЛЛАРНИ КАБУЛК.ИЛИШ

1010*1090

6010

2

АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИ Й^К КИЛИШ НАТИЖАСИДА КЫ1ИБ ТУНГАН МАТЕРИАЛЛАР КИЙМАГИ

1090

9210

3

ТАЪСИСЧИЛАРДАН УЛАРНИНГ УЛУШЛАРИ ХИСОБИГА КЕЛИБ ТУШГАН ГУРЛИ М АТНРИАЛЛАРНИ КИРЙИКИЛИШ

1010-1090

4610

4

МАТЕРИАЛЛАРНИ БОШКА ШАХСЛАРДАН ТЕКИН ОЛИШ

1 ©10-1090

8330

5

МАТЦРИ АЛЛ АРНИ КИРИМ К.ИЛГ АЛДАН СУНГ НУКСОНЛАРНИ АНИКДАГ АНДА ЕТКАЗИБ БЕРУВЧИГА ДАЪВО К?ЙИШ

4860

1010-1090

6

ЯРОКСИЗ МАХ.С УЛОТЛАРДА11 КОЛГАН МАТЕРИАЛЛАРНИ КИРИМ килиш

>090

2610

7

¥3 ИШЛАБ ЧИКАРИШ МАХСУЛОТИНИ кирим килиш

1010-1090

2310

8

АСОСИЙ, ЁРДАМЧИ ИШЛАБ ЧИКАРИШГА, ХИЗМАТ К^РСАТУВЧИ Х^ЖАЛКЖЛАРИГА МАТЕРИАЛЛАР ЖУИАТЙШ

2010* 23 ГО, 2510,2710

1010-1090

9

МАЪМУРИЙ ЭХТИЁЖЛАРГА МАТЕРИАЛ ЖУНАТИШ

9420

1010-Ю90

10

ЛРОКСИЗ МАХСУЛОТНИ ТУЗАТИШГА МАТЕРИАЛЛАР САРФЛАШ

2610

10Ю-Г090

11

МАХСУЛОТНИ СОТИШ УЧУН ИДИШ САРФЛАШ

94 Ю

1060

12

ЧЕТГА ЧИКИБ КЕТГАН МАТЕРИАЛЛАР КИЙМАТИНИ ХИСОБДАН ЧИКАРИШ

9220

1010-1090

13

ИНВЕНТАРЛАШ ПАЙТИДА КАМОМАДЛАРНИ АШЖЛАШ

5910

1010-1090


Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling