Xonandalik san’atining O`zbekistonga kirib kelishi

Xonandalik san’atining O`zbekistonga kirib kelishi.

Xonandalik san’atining O`zbekistonga kirib kelishi.
Reja

1. 
   Xonandalik san’atining O‘zbekistonga kirib kelishi
   
2. 
   Ovoz aparati akustik tuzilishi kuylash pedagogikasi uslubiyoti
   
3. 
   Ovoz aparatining kuylash vaqtidagi ish faoliyati (gavdani tik tutish) usullari.
   
4. 
   Nafas olish organlari anatomiyasi. Nafas olish turlari.
   

5. 
   Xonandalik san’atining O‘zbekistonga kirib kelishi
   

O‘zbek xalqi ming yillar mobaynida o‘z xursandchiligini, dardu-alamini qo‘shiq va kuy orqali izhor qilgan. Musiqa va qo‘shiq kuylashga muhabbat O‘zbekiston xalqi yuragida doimo mavjud bo‘lgan. O‘z ildizlari bilan qadim-qadim zamonlarga borib taqaladigan musiqa merosi monodiyaning barcha xilma-xil janrlari hamda boy tasviriy vositalari bilan bizning kunlarimizda ham yangramoqda. U o‘zida xalq ijodi (ya’ni asl folklor) hamda kuy tuzilishi jihatdan rivojlangan ashula va cholg‘u asarlar (jumladan tsiklli maqom va boshqa janrlar)ni o‘z ichiga olgan og‘zaki an’anadagi professional musiqani birlashtiradi. Qahramonlik hamda qahramonona-lirik mazmunidagi epik asarlar — dostonlar ham muhim o‘rin egallaydi. O‘zbek cholg‘u asboblari hamda musiqa amaliyoti, musiqa ijrochiligi uslublari bilan bog‘liq bo‘lgan cholg‘u musiqa janrlari ham g‘oyat rang-barangligi va boyligi bilan xarakterlanadi. O‘zbek xalqining musiqiy me’rosi yirik ikki yo‘nalishdan: 1-xalq qo‘shiqlari va cholg‘u kuylari; 2-og‘zaki professional merosidan iboratdir. O‘zbek musiqa folklori har qanday xalq ijodi kabi mehnatkashlarning fikri, orzuumidlari, ularning turmushi va axloqi, milliy ozodlik uchun kurashining ifodasi sifatida gavdalanadi. O‘zbek xalq musiqasining mavzu jihatdan serqirraligi, janrlarga boyligi va hayotda tutgan o‘rnining xilma-xilligi ham ana shu bilan bog‘liqdir 4 . O‘zbek aytim va cholg‘u musiqasi janrlari o‘z bajaradigan vazifasi va kundalik hayotda tutgan o‘rniga muvofiq ikki guruhni tashkil etadi. 1. Muayyan vaziyat va tadbir, marosim bilan shartlangan aytim va cholg‘u kuylar. Bular oilaviy-marosim qo‘shiqlari, mehnat qo‘shiqlari, allalar va boshqalar hamda har xil tantana, tomosha kabi marosimlarda ijro etiladigan cholg‘u kuylardir. 2. Istalgan vaqtda va har qanday sharoitda, ya’ni hamma joyda ijro etiladigan aytim va cholg‘u kuylar. Ularga o‘zbek xalkining an’anaviy musiqali folklor janrlari— terma, qo‘shiq, lapar, yalla va ashula, shuningdek, xuddi ularga o‘xshash tipdagi cholg‘u pesalar kiradi.
Har bir guruh o‘ziga xos xarakterli belgilarga ega. Masalan, ijro etilishi ma’lum vaqt yoki sharoitni taqozo qiladigan birinchi guruh aytim janrlarining mavzui o‘zlariga xos ma’lum marosim yoki boshqa vaziyat bilan bog‘liq bo‘lib, undan deyarli chetlashmasligi bilan ajralib turadi. Mavsumiy marosim qo‘shiqlari o‘zbek xalqining uzoq tarixiy o‘tmishi davomida yuzaga kelgan turli urf-odatlar tarkibida shakllangan bo‘lib, ularda xalqning dunyoqarashi, falsafasi, hayotiy voqeliklarga munosabati, orzu-umidlari, ma’naviy dunyosi o‘ziga xos aks etadi. Misol sifatida kelinni kuyovning uyiga kuzatayotgan paytda odatda ijro etiladigan “Yor-yor”ni keltirish mumkin. Bosh mavzudagi ba’zan uchrab turadigan chetlashishlar lirik o‘ychanlik va umumlashtirilgan nasihatgo‘yliklar doirasida bo‘ladi. “Yor-yor” shakl tuzilishi jihatdan ikki kismli bo‘lib, har bir she’riy misrani o‘ziga qamrab olgan uchta tugallangan kuy tuzilmasidan iborat. Turlicha ohanglar asosida muayyan metr-ritmik tartibga solingan tor diapazonli kuylarning bunday tuzilishi “Yoryor”larning aksar lokal variantlari (toshkentcha, andijoncha, chimkentcha va boshqalar) uchun ham xarakterlidir. Yuqorida eslatilganlardan tashqari, to‘y marosimining u yoki bu jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa namunalar (“Kelin salom”, “To‘y muborak” va shu kabilar) ham bor. Ularning har biri o‘zining tuzilish tartibi, ohang xarakteri, hissiy ta’sirchanligi bilan farq qiladi. To‘y marosimdagilardan farqli o‘laroq marsiya va boshka yig‘i-yo‘qlovlar uchun badiha tarzidagi rivoj va metr-ritmik erkinlik xarakterlidir. Ular uch xil bo‘ladi: a) m a r s i ya va y i g‘ i l a r - muayyan metr-ritmik tartibga solinmagan melodik tuzilmaning badiha yo‘li bilan rivojlanuvidan iborat. Barcha badihago‘yliklarda bo‘lganidek, bu yerda ma’lum hasratli ohanglardan foydalanilishi, rechitatsiyaning xarakterli usullari, ijrochining o‘z kayfiyati va imkoniyati belgilovchi omil bo‘ladi; b) y i g‘ i – y o‘ q l o v l a r - garchi ma’lum bir metr-ritmik erkinlikka yo‘l qo‘yilsada, ohangi deyarli o‘zgartirilmay qaytariladigan band tuzumli kuyga ega. Bularda badihago‘ylik faqat she’riy matndagina saqlanib, kuylar esa asosiy melodik tuzilmalarning intonatsion va ritmik o‘zgarishlariga asoslanadi;