Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар академияси минтақавий бўлими

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI –11/3-2022__________ 
79
қолинган. Бутун уруш давомида институт томонидан жами 1.600 тонна консерваланган қон 
етказиб берилган. Самалётлар ёрдамида қон қуйиш станцияларидан милионлаб шиша 
қутиларда қон ва зардоблар фронтнинг тиббий муассасаларига етказилган.
Шунингдек урушда иштирок этиб яраланганларни даволаш ва фронтга қайтариш 
мақсадида Республикамиз ҳудуди, жумладан Тошкентнинг турли манзилларида 
эвакогоспиталлар ташкил этилди. Ана шундан эвакогоспиталлардан бири Тошкент шаҳридаги 
400 ўриндан иборат 3663-сонли эвакогоспиталдир. Мазкур госпиталнинг 270 ўрин ортопедик 
травматология бўлимига ажратилган. Тиббиёт ходимлари урушга жалб қилинганидан сўнг 
Республикада тиббиёт ходимларининг етишмовчилиги юз берган. Масалан: уруш бораётган 
1943 йилда Ўзбекистонда Республика бюджетидан ҳудудларда 5857 та врачлик лавозимлари 
кўзда тутилган бўлиб, 4827 врач 1,2 лавозимга тўғри келиши архив ҳужжатларида қайд 
этилган[1].”
Иккинчи жаҳон урушида Ўзбекистондан жами 1433230 киши қатнашган бўлиб, 
шулардан 395725 киши ҳалок бўлган, 263055 киши бедарак йўқолган. 1418 кеча-кундуз давом 
этган оғир уруш йилларида ўзбекистонлик тиббиёт ходимлари ҳам мардлик, қаҳрамонлик 
намуналарини кўрсатганлар. Улардан М.Ашрапова, Н.Аҳмедов, А.Воҳидов, С.Долимов, 
К.Қаюмов, О.Шокиров, К.Иброҳимов ва бошқалар шулар жумласидандир[2].
Иккинчи жаҳон уруши даврида дерматологлар қизиқ бир ҳолатни кузатишган, яъни 
уруш бошлангандан кейин аксарият беморлар сурункали тери касалликларидан тузалиб 
кетишган. Бу феноменга қуйидагича изоҳ бериш мумкин. Уруш бошланишдан олдин беморлар 
учун асосий муаммо — теридаги патологик ўзгаришлар бўлса, уруш бошлангандан кейин эса, 
ундан ҳам ўткир муаммо пайдо бўлди, яъни унинг ва яқинларининг ҳаёти хавф остида қолди. 
Уруш бошланди! У энди ўзини, оиласини ва Ватанни ҳимояқилиши керак! Доминанта 
принципига мувофиқ, бош мия пўстлоғидаги кучсиз қўзғалишлар (урушгача бўлган теридаги 
ўзгаришлар) ўрнини кучли қўзғалишлар (урушнинг бошланиши, ўлим хавфи) эгаллади. Бош 
мия пўстлоғида пайдо бўлган кучли доминант ўчоқ аwалги ўчоқнинг фаолиятини йўққа 
чиқарди ва миядаги компенсатор механизмларни ишга солди, функционал системаларни 
кучайтирди. Миядаги кескин бу ўзгаришлар терида ўз аксини топди ва ундаги патологик 
жараёнлар чекинди[3].  
Улуғ Ватан уруши даврида ижтимоий таъминот тизимининг барча муассасалари 
ногиронлар ихтиёрида бўлиб, уларда уларга тегишли ёрдам, тиббий ёрдам, маданий хизмат, 
протезлаш ва янги касбларга ўқитиш ташкил этилган. 1944 йилда III гуруҳ ногиронларининг 
94% и ижтимоий ишлаб чиқаришда қатнашди. Уруш йилларида биринчи психиатрик ВТЕКлар 
ишлай бошлади. Иккинчи Жаҳон урушидан сўнг, уруш ногиронларининг ижтимоий ва меҳнат 
фаолиятига қайтиши муносабати билан илмий-тадқиқот институтлари базасида махсус 
асбобларни ишлаб чиқариш, меҳнат кўникмаларига ўргатиш, кенг кўламли реабилитация 
тадқиқот ишлари учун устахоналар, экспериментал гуруҳлар ташкил этилди. Амалга 
оширилди, шунингдек жароҳатлар ва фронтдаги ампутация оқибатлари тўғрисида тиббий 
тадқиқотлар… 1948 йилда ВТЕКга юборилганларнинг умумий сонидан 35-40% Ватан уруши 
ногиронлари эди. Шунга қарамай, 1952 йил 1- январда ногиронларнинг аксарияти иш билан 
таъминланди: II гуруҳ Ватан уруши ногиронларининг 73,1% ва III гуруҳнинг 98%. 1979 йилда 
меҳнатга лаёқатли ёш бошланишидан олдин ногиронлик каби тушунча қонунийлаштирилди, 
яъни. Болаликдан ногиронлик. Ижтимоий таъминот тизимининг касб-ҳунар мактабларини 
дифференциацияси касалликларнинг табиати бўйича амалга оширилди (кўр, кар ва соқовлар 
мактаблари ва бошқалар)[4].
Биоэтика муаммоларининг биринчи кенг кўламли муҳокамаси 1946 йилда Нюрнбергда 
бўлиб ўтди. Бу Иккинчи Жаҳон уруши даврида немислар томонидан одамлар устида олиб 
борилган тиббий тадқиқотлар билан боғлиқ эди.1947 йилда Нюмберг трибунали натсист 
жиноятчиларига нисбатан ҳукмни эълон қилган. У одамларда тиббий тажрибалар ўтказиш 
тартибини белгиловчи илк халқаро ҳужжат сифатида эътироф этилади. Тиббиёт сохаси ва 
ахлоқининг ривожлантириши изчил давом этди. Илк бора бир инсондан бошқа инсонга 
юракни кўчириб ўказиш операцияси амалга оширилиши кенг жамоатчиликни бу масала 

---