Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар академияси минтақавий бўлими

Abstract. This article covers the influence of the figures of the jadid movement on the socio-
political life of society. 
Keywords: jadid movement, society, socio-political life, jadid spiritual heritage, ideological 
relations, reform. 
Жадидлар Марказий Осиё халқларига ўзининг ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий асосига 
эга бўлган янги давлат яратиш учун муқобил йўл очадиган миллий ғояни шакллантирдилар. 
Улар ўзбек халқининг халқ тафаккурида шаклланган азалий инсонпарварлик, эркинлик ва 
адолатни севиш анъаналарининг буюк ворислари эди. Жадидлар Туркистон минтақасини 
эркин ва мустақил давлат сифатида кўрдилар, унда хусусий мулк давлат томонидан ва қонун 
билан ҳимоя қилинади, улар ҳар қандай динни ҳурмат қиладилар, мамлакатнинг барча 
аҳолисига эркинлик ва ҳуқуқларни таъминлайдилар. Улар Туркистон вилоятининг Европа ва 
Осиёдаги юқори ривожланган давлатлар даражасида ривожланган давлатга айланишини 
хоҳлашган. Россияда 1905-1907 йиллардаги инқилоблар ва 1917 йил феврал инқилобидан сўнг 
Туркистон вилояти жадидлари мустамлакачилик қарамлиги шароитида минтақанинг 
маънавий ва миллий тикланишига эришиш мумкин эмаслигини англадилар. Абдулқодир 
Шукурий, Маҳмудхўжа Беҳбудий, Абдулла Авлоний, Мунаввар Қори ва бошқалар ўз 
ислоҳотчилик ғояларини аҳоли ўртасида тарғиб қилишга йўналтирди. Энг қаттиқ цензурага 
қарамай, улар ўзларининг газета ва журналларини нашр этишни бошладилар. Туркистоннинг 
барча йирик шаҳарларида "Тараққий", "Шухрат", "Хуршид" ("Қуёш"), "Садои Туркистон" 
("Туркистон овози"), "Самарқанд", "Ойна" "Бухорои Шариф", "Садои Фарғона" ("Фарғона 
овози") ва бошқалар. 1906 йил 27 июнда Исмоил Обидов таҳриридаги "Тараққий" 
газетасининг биринчи сони нашр этилиши бугун Ўзбекистон Республикасида матбуот куни 
сифатида нишонланади. Жадидлар ўз нашрларида дунёда ва Туркистон вилояти ҳудудида 
содир бўлган воқеалар ҳақида гапириб, ўз ғояларининг мазмуни ва уларни кенг тарқатиш 
зарурлигини тушунтирдилар. Улар миллий кадрлар тайёрлаш, болаларни тарбиялашда янги 
мактабларнинг ролини кўрсатдилар. Кўплаб мақолалар минтақада ва хорижда савдо, саноат ва 
қишлоқ хўжалиги ривожланишининг қиёсий таҳлилига бағишланган.
Цензура туфайли мавжуд тизимдан норозилигини очиқ билдира олмай, улар омма 
аҳволининг ҳақиқий айбдорларини - мустамлака маъмурияти ва ўз ҳукмдорларини 

---