Xorazm Ma’mun akademiyasida ilm-fanning rivojlanishi

Xorazm Ma’mun akademiyasida ilm-fanning rivojlanishi

Normamatov Murodali

Ilmiy markaz tuzish, fan taraqqiyotiga xizmat qilish, uning samaralaridan foydalanishga intilish an’anasi X asr oxiri - XI asming boshlarida Xorazmda hukmronlik qilgan Ma’muniylar (995-1017) sulolasi davrida ham davom ettirildi va yanada yuqori pog‘onaga ko'rsatildi.

Ilmiy markaz tuzish, fan taraqqiyotiga xizmat qilish, uning samaralaridan foydalanishga intilish an’anasi X asr oxiri - XI asming boshlarida Xorazmda hukmronlik qilgan Ma’muniylar (995-1017) sulolasi davrida ham davom ettirildi va yanada yuqori pog‘onaga ko'rsatildi.

995-yil Gurganj amiri Ma’mun ibn Muhammad ibn Iroq Afrig‘iylar
sulolasiga barham berdi. U Kat shahrini bosib oladi va poytaxtni Gurganjga
ko‘chirib, o‘zini xorazmshoh deb e’lon qiladi. Uning vorisi Ali
ibn Ma’munning taklifi bilan 1004-1005-yillarda Abu Nasr ibn Iroq,
Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Sahl Masihiy, al-Xo‘jandiy,
kimyogar olim Abdu Malik as-Solibiy kabi o‘z davrining o‘nlab buyuk
olimlari Gurganj shahriga tocplanishadi. Shu tariqa 1004-yildan boshlab
Gurganjda «Dor-ul-hikma va maorift) (ba’zi manbalarda «Majlisi ulamo
») nomini olgan ilmiy muassasa to‘la shakllanadi.

Mamun akademiyasi

• Bu yerda ilmning barcha sohalarida tadqiqot va izlanishlar olib
• borilib, ko‘plab manbalar to4plangan, tarjimonlik ishlari bajarilgan,
• hind, yunon, arab olimlarining ishlari o‘rganilgan.
• XVIII-XX asr tarixchi olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar
• bu dargoh o‘z davrining Akademiyasi bo‘lganligini isbotladi.
• Keyinchalik unga shartli ravishda «Xorazm Ma’mun akademiyasi»
• deb nom berildi.
• Xorazm Ma’mun akademiyasi jahon ilmiy tafakkuri, madaniy va
• ma’naviy taraqqiyotining benazir hodisasi sifatida tarixda chuqur iz
• 461
• qoldirgan. Dunyo sivilizatsiyasi tarixida bunday an’analar qadimiy
• ildizlarga egadir. Aflotun akademiyasi «bog4 suhbatlari» - olimlarning
• turli mavzular bo4yicha bahs-munozaralari shaklida amal qilgan
• bo Isa, keyingi davrlardagi ilmiy markazlar olimlaming doimiy ish
• olib bomvchi uyushmalariga aylangan. Ay nan mazkur akademiyalarda
• ilm-fan va ta’lim sohalari uyg4unligi namoyon bo4ldi.

Ushbu tarixiy an’analar islom davrida yangi sifat darajasiga yetdi.

• Ushbu tarixiy an’analar islom davrida yangi sifat darajasiga yetdi.
• Bag dodda Ma’mun ibn Xomn ar-Rashid davrida tashkil topgan
• «Bayt ul- hikma» Sharqning eng buyuk allomalarini shu jumladan,
• o‘rta osiyolik olimlami o4z atrofiga to4plagan edi. «Bayt ul-hikma»
• о z davri fan taraqqiyotini yuksak darajaga yetkazibgina qolmay,
• mumtoz yunon-rim antik davri fanining yoyilishiga ham xizmat qildi.
• X asr oxiri - XI asr boshlariga kelib Arab xalifaligi siyosiy homiyatida
• tanazzuliy holatlar kuzatilgan bir vaziyatda an’anaviy
• vlatchilik zanjiri uzoq asrlar davomida uzilmay kelgan Xorazm
• birmuncha barqaror rivojlanish pallasida edi. Xususan, Afrig4iylaran
• hokimiyatni olgan Ma’muniylar davri bor-yo4g4i 22 yilni tashkil
• etsa-da, ijtimoiy-siyosiy, madaniy sohalarda o4ziga xos jo 4shqin davr
• о ldi. Ayni shu qisqa davming 1004-1017-yillari orasida shakllanib,
• tez sur atlar bilan rivojlangan «Bayt ul-hikma» - «Majlisi ulamo»
• arqona «akademiyachilik»da misli ko'rilmagan ilmiy salohiyatni
• lshga s°ldi. Bu hodisa ajdodlarimiz ilmiy dunyoqarash an’analarining
• с l ildizlaridan dalolat edi. Asrlar osha to‘plangan ilmiy tajribalar,Bo’g’dodda«Bayt ul- hikma»si an’analari tarix taqozosi bilan Xorazm tuprog‘ida yanada yuksak pog4onaga ko4tarildi. Xorazm Ma’muna "akademiyasi umumbashariy ahamiyatga ega ulkan ilmiy meros qoldirishga erishdi

Xiva shahrining 2500 yilligiga bag4ishlangan yubiley tantanalanaa
О zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I. Karimov
orazm agi Ma mun akademiyasini qayta tiklash tashabbusi bilan
с q l va 1997-yil 11-noyabrda imzo chekkan Farmoniga binoan
Xiva ahrida Ma mun akademiyasi qayta tashkil qilindi. Bu voqea
о zbek xalqi madaniy va ma’naviy hayotida muhim o4rin egalladi.
0 ‘zbekistonning taklifi va tashabbusi bilan YUNESKO tomonidan
Ma’mun akademiyasining 1000 yilligini xalqaro miqyosda nishonlashda
ishtirok etish haqida qabul qilingan qaror hamda 0 4zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining shunga muvofiq qarori asosida
2006-yil 2-noyabr kuni Xiva shahrida yubiley tantanalari va xalqaro
ilmiy anjuman bo‘lib o‘tdi.
X asr olimlari, sayyohlar Xorazm zarnini boyliklarini, madaniy
ekinlar turlarini, xalq turmush tarzini ifodalovchi ko4pgina
ma’lumotlar qoldirishgan. Ular bu o‘lkaning uzumzor, bog‘-rog‘lari
ko‘pligini, boy shahar-qishloqlardan tarkib topganini, xalqi bilimli,
madaniyatli ekanligi to‘g4risida yozishgan.
Masalan, Xorazm Ma’mun akademiyasi allomalaridan Abu Mansur
as-Saolibiy u yerdan qo4ylar, mo‘yna, ajoyib yoylar, tuzlangan
baliqlar olib ketilishini bayon qilgan. Xorazmda dehqonchilik yuqori
darajada rivojlangan bo4lib, o‘sha davrda o‘lkada yetishtirilgan poliz
mahsulotlari, ayniqsa qovun butun dunyoga mashhur edi.