Xorijiy mamlakatlarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi

Maqsad va vazifalari. Komil inson tarbiyasida o’z mustaqil fikriga ega bo’lish muhim shartlardan biri xisoblanadi. Mustaqil fikrlay olish uchun ko’p o’qish o’qiganlarni mushohada qilish, ma’lum xulosalar chiqarish talab etiladi. Mustаqillik tufаyli tа`lim tizimidаgi аmаlgа оshirilаyotgаn islоhоtlаr, tа`lim mаzmunidаgi o`zgаrishlаr bеvоsitа o`quvchilarning mustaqil ko`nikmalarini shakllantirish - sinfdаn tashqari mustaqil ish darslarini tаshkil etishni tаkоmillаshtirishgа turtki bo`ldi. Kuzatishlarimiz boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarning mustaqil o‘qishlarini tashkil etish qoniqarli darajada emasligini ko`rsatdi. Bоshlаng`ich sinfda mustaqil ishlarni tаshkil etish usullаrigа yangichа yondаshishni tаlаb etdi. Bu bоshlаng`ich sinf o`quv dаsturlаri vа dаrsliklаri, o‘quv qo‘llanmalarining ma`no mazmunini boyitish shu bilan birga har biri mavzu yuzasidan xulosalar keltirishni takomillashtirish va bu orqali o`quvchilarga mustaqil ishlarni bajarishni osonlashtirish hamda ularga bu borada aniq yo`l ko`rsatish mumkin bo`ladi.
Maktab ta’lim tizimida va hayotda ona tilining tutgan o‘rni. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitishda izchillikka va istiqbolga rioya qilishning zaruriyligi. Boshlang‘ich sinflarda ona tilidan beriladigan bilimlar mazmuni va mashg‘ulot turlari. Boshlang‘ich sinflar ona tili dasturini tuzilish prinsiplari. Dastur bo‘limlari,
ularning umumiy va o‘ziga xos tomonlari. Har bir bo‘lim yuzasidan o‘zlashtirilishi zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar hajmi.
Boshlang‘ich sinflarga ona tili o‘qitish metodikasining ilmiy asoslari va uning boshqa fanlar orasida tutgan o‘rni. Metodikaning dunyoni bilish nazariyasi bilan til haqidagi fan, pedagogika, ruhshunoslik (psixologiya), psixolingvistika, logika, adabiyotshunoslik fanlari bilan bog‘liqligi. Ona tili o‘qitish prinsiplari. Ona tili o‘qitish metodikasining tamoyillarini ishlab chiqishda boshqa fanlarning ko‘rsatmalariga asoslanish. Til materiyasiga e’tibor berish tamoyili, tilning ichki bog‘liqligi, tilga sezgirlikni tarbiyalash,tilning ifodaliligiga e'tibor berish, og‘zaki nutqning yozma nutqdan oldin shakllantirish tamoyili.
Ona tili o‘qitish metodikasining tekshirish usullari. Nazariy tekshirish usullari: hodisaning metodik asosini, bog‘lik fanlarni o‘rganish: “masala tarixi” ni o‘rganib, uni hozirgi vazifalar nuqtai nazaridan baholash: yaqin fanlar tekshirish usullarini o‘rganish: tajriba asosida olingan materiallarni tahlil qilish va amaliy tavsiyanomalarni shakllantirish. Empirik (tajribaga asoslangan) tekshirish usullari: ilg‘or o‘qituvchi lar ish tajribasini o‘rganish: o‘qitish jarayonini maqsadga muvofiq kuzatish: metodika taraqqiyotida keng tarqalgan eksperiment usuli, uning oldingilardan farqi, vazifalari. Tadqiqot bosqichlari. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish sohasidagi metodik meroslarning qisqacha tavsifnomasi. Savod o‘rgatish metodikasi. Savod o‘rgatish metodikasining maqsad va vazifalari. O‘qish va yozish nutqiy faoliyat turidir.
I BOB. I BOB. ONA TILI DARSLARIDA O`QUVCHILARDA MUSTAQIL ISHNING NAZARIY ASOSLARI.
1.1. O`quv jarayonida o`quvchilarning mustaqil faoliyatini o`rganishga turlicha yondashuvlarni tahlil qilish
Yosh o'quvchi shaxsini rivojlantirishning muhim tarkibiy qismi "mustaqillik" kabi tushunchadir. Aynan shu sifat katta ahamiyatga ega zamonaviy jamiyatda bolaning ijtimoiylashuvi jarayonida. Buning uchun uning shakllanishi uchun muayyan shart-sharoitlarni yaratish kerak. O'yin, mehnat va tarbiya kabi tadbirlarni o'z ichiga olishi kerak. Bu sifatning shakllanishida oila, maktab va jamiyatning ta’siri katta. Biroq, asosiy ahamiyat "bolaning o'zi bilan qoladi, ya'ni ta'lim faqat o'z-o'zini tarbiyalash dasturiga aylanganda muvaffaqiyatli bo'lib qoladi".
Mustaqillik bolalikdan boshlab shakllanishi kerak bo'lgan muhim shaxsiy fazilatlardan biridir. Aksariyat bolalarda bu xususiyat rivojlanmaydi. Ko'pgina ota-onalar farzandining hech narsa qilishni bilmasligini, hech narsaga o'rganmaganligini payqagach, bu haqda o'ylay boshlaydi. Qoidaga ko'ra, bu sizning barcha sa'y-harakatlaringizni ushbu sifatni shakllantirishga yo'naltirish kerak bo'lgan paytdan keyin sodir bo'ladi.
Biroq, birinchi navbatda, buning ajdodi oiladir. Ko'pincha, ota-onalarning o'zlari farzandlarida bu xususiyatni tarbiyalashni xohlamaydilar, chunki bu biroz kuch va vaqtni talab qiladi, eng oson yo'li - rad etish va uni boshqa odamlarga tashlash yoki biron bir "jiddiy" sababga murojaat qilish. Misol uchun, bola uy vazifasini bajarishda yordam so'raydi, va ota-onalar buni olib, o'zlari bajaradilar yoki o'quvchi oddiygina ota-ona nazoratisiz uy vazifasini bajarmaydi. Bularning barchasi bolada qobiliyatsizlikni shakllantiradi, u har qanday vazifani bajarish uchun eng kichik imkoniyatdan mahrum bo'ladi. Bundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, kichik yoshdagi o’quvchilarda mustaqillikni shakllantirishning ushbu muammosi dolzarbdir.
Ilmiy bilimlarni egallash o`quvchilarning xotirasini, mantiqiy tafakkurini, ijodiy faolligi va turli ishlarni bajarishdagi mustaqilligini rivojlantiradi Har bir o’quvchining ta’lim - tarbiya jarayonidagi faoliyati o’ziga xos bo’lib biri - birini takrorlamaydi. Shunday ekan ularning salohiyatini, iqtidori jarayonidagi harakatini bir xillikda baholash bir mavqeda ko’rish albatta noo’rin. O’quvchilarning mustaqil ishlari, fikrlashi salohiyatlarida ham farq katta. O’quvchilarda mustaqil ishlash, avvalo unga tayyorlash o’qituvchi tomonidan materiallarni muammoli tarzda bayon etish kabi yo’llar bilan hosil qilinadi. Bunda quyidagi topshiriqlarni muntazam ravishda tavsiya etish mumkin: materialni darslik asosida o’rganish, namunaviy mustaqil mashqlar, yangi turdagi topshiriqlar, ijodiy ishlarni o’rgatishni o’z ichiga oladi. Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi, bo`sh o`zlashtiruvchi o`quvchilarni mustaqil ishlashga o`rgatish yaxshi samara beradi. Mustaqil faoliyat insonni ziyrak va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat kichik yoshdagi maktab o`quvchilarida uyg`un holda rivojlanishi kerak. Buning uchun avvalo, o`quvchilarni mustaqil faoliyatga ruhan tayyorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib bajarishga ishonch hosil qilish lozim. Mustaqil ish turlarini qanday turlari bo`lishi kerak? Avvalo, ish turlari o`qituvchi tomonidan puxta o`ylangan, ta`lim maqsadiga asoslangan va surunkali bo`lishi kerak. Bunda har bir o`quvchining imkoniyati hisobga olinishi, ularning yosh xususiyati, nimalarga qiziqishi ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak. O`quvchilarni aqliy rivojlantirishning sifatlaridan biri topshiriqlarni to`la eslab qolib bajarishlaridir. Bunda bajariladigan ishning maqsadini tushungan (tasavvur qilgan) holda, uning rejasini belgilash va ish usulini tanlash yo`l qo`yilgan xatolarni mustaqil topa olish va uni tuzata bilishlariga alohida e`tibor beriladi. O`quvchilarning topshiriqlarni tez, to`g`ri bajarishlari uchun qulay usullarni tanlash, uni tashkil etish uchun doimiy yetakchi savollar berib tayanch so`zlar tavsiya etish foydalidir. O`quvchilarda mustaqil ishlarni sifatli qilib bajarishda qiyinchiliklar paydo bo`lishi tabiiy. Chunki hali ularning tasavvurlari yorqin, so`z boyligi yetarli emas. Ma`lumki bola ilk bor tarbiyani oiladan oladi. Oiladagi ijtimoiy muhit uning ichki tartib intizomi ongli ravishda bola tarbiyasigatasir ko’rsatadi. Oilada bola tarbiyasi masalasi buyuk mutafakkir shoir Alisher Navoiy merosida ham munosib o’rinni egallaydi. U o’zining qator asarlarida ta’lim-tarbiya masalalari umuminsoniy g’oya ekanligini o’rtaga surdi. Uning fikricha, jamiyatning yetukligi, uning taqdiri va kelajagi yoshlar kamoloti bilan bog’liqdir, shunga ko’ra bola tarbiyasi ota-onalar oldida turgan olijanob vazifadir, deydi.
XULOSA
Jamiyatimiz yuqori ma’lumotli, fan asoslarini chuqur egallagan, milliy istiqlol ruhida tarbiyalangan, o’z bilimlarini ishlab chiqarishga mohirlik bilan tatbiq qila oladigan kishilarni talab etadi. Bunday kishilarni tarbiyalashda dars muhim rol o’ynaydi. Darslarda o’rganiladigan bilimlar mazmuni o’zbek tilshunosligining ilmiy yutuqlarini o’zida aks ettirishi, ta’lim jarayonining maqsadiga hamda bolalarning bilim saviyasiga mos bo’lishi zarur. Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, ta’lim – tarbiya jarayonida mustaqil ishlarni bajarish, jumladan ijodiy xarakterdagi topshiriqlarni bajarishda o‘quvchilar muammoli vaziyatlarni aniqlash, tahlil qilish va mustaqil ravishda qaror qabul qilish ko‘nikmalarini egallaydi, ko‘rgazmali vositalar tayyorlash, ilmiy tavsifdagi izlanishlarni talab qiladigan masalalarni hal qilish uslublari bilan tanishadi. Bugungi kun ta’lim oluvchidan faol harakat qilishni, mustaqil qaror qabul qilishni, hayotning o‘zgarayotgan sharoitlariga tez moslashishni talab qiladi. Buning uchun, ta’lim oluvchi zarur bilimlarni mustaqil egallash va amaliyotda qo‘llash; muammolarni yechishga qaratilgan qarashlarni taklif qilish, yangi muammolarni aniqlash va yechish; erkin va mustaqil fikrlash; innovatsion g‘oyalar yaratish qobiliyatiga ega bo‘lish; o‘zining intellektual salohiyati rivojlantirish ustida mustaqil ishlash kabi ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi lozim. Shu bilan birga dars mashg‘ulotlarida o‘yin-topshiriqlarni takrorlash yoki mustahkamlash darslarida foydalanilsa ijobiy natija beradi. O‘yin-topshiriqning qaysi bir turini tanlash darsning turiga, sinf o‘quvchilarining o‘yin-topshiriqlarni bajarishga o‘rgatilganlik darajasi, ularning bilim saviyasi, mustaqil ijodiy ishlash imkoniyatlari, o‘rganilganlarni xotirada tez tiklay olishi, ijodkorlikning qay darajada shakllanganiga ham bog‘liq bo‘lishi kerak. Boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlar va ta’limiy o‘yinlardan, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, ijodiy izlanish va mantiqiy fikrlash doiralarini kengaytirish bilan birga ularni darslarda o‘rganganlarini hayot bilan bog‘lashga, qiziqishlarini oshirishga va kelajakda komil inson bo`lishiga zamin yaratadi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!