Xotiraning nerv fiziologik asoslari

SO’ Z–MANTIQIY XOTIRA
So'zlar bo'lmasa fikrlar ham bo'lmaydi. Shuning uchun ham 
fikrlarimizga xos xotira shunchaki mantiqiy xotira deb bilmay, balki 
so'z mantiq xotira deb ataladi. So'z-mantiqiy xotirada ikkinchi signal 
tizimi asosiy rol o'ynaydi. So'z- mantiqiy xotira iisongagina xos 
xotiraning maxsus turidir

---

IXTIYORIY VA IXTIYORSIZ XOTIRA
Faoliyat maksadga qarab xotira ixtiyorsiz va ixtiyoriy turlarga bo'linadi. 
Muayyan maqsadsiz biron narsani esda olib qolish yoki eslash, ixtiyorsiz 
esda olib qolish va iktiyorsiz qayta esga tushirish
ixtiyorsiz
xotira deb 
ataladi. O'z oldimizga maqsad qo'yib esda olib qolsak, bu
ixtiyoriy
deb 
ataladi. Xotiraning ixtiyoriy va ixtiyorsiz turlari xotira tarakkiyotining 2 ta 
ketma—ketboskichlarinii tashkil etadi. Ixtiyorsiz xotira turmushimizda 
katta o'rin egallaydi. Ixtiyorsiz xotirada biz xech qanday irodaviy kuch 
sarflaymiz, hech qanday maqsad qilib quymaymiz.

---

EMOSIONAL XOTIRA
tuyg'u-
xissiyotga xos xotiradir. Emosiyalar
tuyg'ular bizga extiyojlarimiz va 
qiziqishlarimiz qanday 
qoldirilayotganligidan, atrofimizdagi 
olamga nisbatan bizning munosabatlarimiz 
qanday amalga oshiralayotganligidan doim 
xabar berib turadi. Masalan: biron kishining 
qayg'usiga, shodligiga hamdardlik bildirish, 
kitob qahramoni bilan birga qayg'urish 
emosional xotiraga asoslanadi, emosional
xotiraning boshqa turlaridan ma'lum 
ma'noda kuchli bo'ulishi mumkin. Obrazli 
xotira tasavvurlar tabiat va hayot 
manzaralari, shu bilan birga tovush, hidlar, 
ta'mlar bilan bog'liq xotiradir. Xotiraning bu 
turi ko'rish, eshitish, hid bilish va ta'm 
xotiralardan iboratdir.

---

QISQA MUDDATLI VA UZOQ MUDDATLI XOTIRA
Ma'lum bir material xotirada mustahkamlanishi uchun material sub'yekt tomonidan 
ishlab chiqarilishi kerak. Bu jarayon hozirgina bo'lib o'tgan hodisaning sub'yektiv
jihatdan "aks-sadosi" sifatida yechiladi. Biz xotira mobaynida hozir bevosita idrok 
qilmayotgan, go'yo ko'rishda, eshitishda davom etamiz. Juda ko'p qaytarishlar va qayta 
tiklashlar natijasida materialni o'zaro muddat davomida esda saqlab qolish harakteri
bo'lgan uzoq muddatli xotiradan farq qilgan holda, qisqa muddatli xotira bir marta 
hamda juda qisqa vaqt oralig'ida idrok qilish va shu ondayok, qayta tiklashdan so'ng 
juda qisqa muddatli esda olib qolish bilan harakterlanadi. Operativ xotira tushunchasi 
inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan aktual harakatlar, operasiyalar uchun 
himmat qiluvchi onomik (xotira) jarayonlarini bildiradi. Xotiraning operativ birliklari 
deb ataladigan anashu qismlarning hajmi malum bir faoliyatni muvaffaqiyat bilan 
bajarishga muhim ta'sir ko'rsatadi
.

---

XOTIRA JARAYONLARI
Esda qoldirish va uning turlari.
Xotira faoliyati esda qoldirishdan boshlanadi. Esda qoldirish idrok qilingan narsa va 
hodisalarning miya po'stila iz hosil qilishdir. Uning fiziologik asosi miya po'stida 
muvaqqat nerv bog'lanishning vujudga kelishidir. Esda qoldirish aktivligi ikkiga 
bo'linadi
.
a) ixtiyoriy esda koldirish
b)ixtiyorsiz esda koldirish

---

Ixtiyorsiz esda qoldirishda oldindan maksad qo'yilmaydi, mavzu tanlanmaydi va iroda kuchi 
sarflanmaydi. O'zining go'zalligi, emosional ta'sirchanligi, hajmi-harakatchanligi, tezligi, 
shakli va boshka xossalari bilan farq qiladigan narsa va xodisalar ixtiyorsiz esda oladi. 
Masalan: tasodifiy hodisalar, karnay-surnay ovozi ixtiyorsiz esda qoladi. Ixtiyoriy esda 
qoldirishda oldindan maqsad quyib, mavzu belgilanadi.
1. Maqsad qilib quyish, institutga kirish oldidagi maqsad.
2. O'quv materiallarini tushunib esda qoldirish
.
3. Esda qoldirishning rasional usullaridan foydalanish, esga tushirish yo'li bilan esda 
qoldirish

---

Beixtiyor esda qoldirishda qizikish qayta rol o'ynaydi. Bizning oldingi tajribamiz bilan 
bog'lik narsa va hodisalar beixtiyor oson qoladi. Biz ba'zi bir faktlarni bilsak, ular 
orasida tushuncha bo'lsa, bu faktlarga tegishli bo'lgan hamma narsalar oson esda 
qoladi. Ixtiyorsiz esda qoldirish inson hayotida katta ahamiyatga ega bo'lib, undan 
ortiqcha harakat talab qilmagan holda uning xayotiy tajribalarini kengaytiradi va 
boyitadi. Biroz ixtiyorsiz esda qoldirish tez bo'lsa ham, ko'pincha noaniq bo'ladi, 
bunday esda olib qolingan narsa va hodisalar keyinchalik zsga tushiriladi
.

---

Ixtiyoriy esda qoldirish ko'zda tutilgan 
maqsadga muvofiq tanlangan materialni 
esda qoldirishdir. Kishi ixtyyoriy esda 
qoldirish uchun esda saqlashning 
maxsus priyomlarini saqlagan holda, 
materialni puxta esda qoldirish uchun 
o'zining kerakli kuchini sarf qiladi. 
Ammo mexanik esda saqlashni ma'noli 
esda saqlash bilan qo'shilishi foydalidir
.

---

Faqat xotira insoniylik madaniyatining yo‘qolib ketmasligiga, 
tafakkurimizning tadbiq etilishiga va tuyg‘ularimizning kechishiga 
ko‘mak beradi. Bosh miya po‘stlog‘ida paydo bo‘ladigan tashqi 
olam obrazlariizsiz yo‘qolib ketmaydi. Ular uzoq vaqt davomida 
saqlanib qoladigan iz qoldiradilar. Psixikamizdagi xotira ularning 
zahirasi bo‘lib xizmat qiladi. Unda kechadigan barcha jarayonlar 
mnemik jarayonlar deb ataladi

---

E’tiboringiz uchun raxmat