Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Gps tarixi. «А. С. Самардак Геоинформационные системы»

4. Boshqa navigatsion tizimlar.
«https://www.gps.gov/»
GPS-dan tashqari, boshqa tizimlar ham ishlatilmoqda yoki ishlab chiqilmoqda.
Global navigatsiya sun'iy yo'ldosh tizimi (GNSS) - bu global yoki mintaqaviy asosda joylashishni aniqlash, navigatsiya va vaqtni aniqlash (PNT) xizmatlarini taqdim etadigan har qanday sun'iy yo'ldosh turkumini tavsiflovchi umumiy atama.
GPS eng keng tarqalgan GNSS bo'lsa-da, boshqa davlatlar bir-birini to'ldiruvchi, mustaqil PNT qobiliyatini ta'minlash uchun o'z tizimlarini maydonga tushirmoqda yoki maydonga tushirgan. Asosiylari quyida tavsiflanadi.
Galileo - bu Yevropa Ittifoqiga tegishli va boshqariladigan global GNSS. Yevropa Ittifoqi 2016-yilda Galileo Initial Services ishga tushirilganini e'lon qildi va 2021-yilda 24+ sun'iy yo'ldosh tizimini yakunlashni rejalashtirmoqda.
GLONASS (Global Navigazionnaya Sputnikovaya Sistema yoki Global Navigatsiya Sun'iy Yo'ldosh tizimi) Rossiya Federatsiyasiga tegishli va boshqariladigan global GNSS hisoblanadi. To'liq ishlaydigan tizim 24+ sun'iy yo'ldoshdan iborat.
Hindiston mintaqaviy navigatsiya sun'iy yo'ldosh tizimi (IRNSS) / Hindiston turkumidagi navigatsiya (Navic)
IRNSS mintaqaviy GNSS hisoblanadi va Hindiston hukumatiga tegishli. IRNSS avtonom tizim bo'lib, Hindiston hududini va Hindiston materik atrofida 1500 km masofani qamrab olish uchun moʻljallangan. Tizim 7 ta sun'iy yo'ldoshdan iborat. 2016-yilda Hindiston IRNSS- ni Navigatsiya Hind yulduz turkumi (NaviC, "dengizchi" yoki "navigator" degan ma'noni anglatadi) deb o'zgartirdi.


«X.Muborakov. Z.D.Oxunov. X.Xayitov. Geodeziya »
Transport, odamlar, uy hayvonlari joylashgan joyni nazorat qilish uchun turli xil GPS kuzatuvchilari va mayoqlardan foydalaniladi. Ular nafaqat maqsadi, balki ishlatilgan kuzatuv tizimi, ma'lumotlarni uzatish printsipi, quvvat manbai, ishga tushirish vaqti bilan ham farqlanadi. GPS mayoqlarini ko'rib chiqish ma'lum bir modelning barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda to'g'ri tanlov qilishga yordam beradi.
Sun'iy yo'ldosh GPS priyomniklari. Hozirgi kunda kosmik navigasiya priyomniklarini juda ko'p xillari mavjud bo'lib, ularni funktsional vazifalariga qarab quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin:
- navigasiya priyomniklari;
- harbiy maqsadlardagi priyomniklar;
- kartografiya va geoaxborot tizimlari (GAT) uchun mo'ljallangan priyomniklar;
- geodezik priyomniklar
GPS qurilmalarining turlari
Sun'iy yo'ldoshlar yordamida joylashishni aniqlash texnologiyalaridan foydalanadigan bir qator qurilmalar mavjud:
-Mayoq (xatcho'p, marker) ma'lum bir vaqtda ob'ektning joylashishini kuzatib boradi. Ko'pincha, ushbu qurilma uyqu rejimida bo'lib, ma'lum bir chastota bilan faollashadi, koordinatalar bilan xabarlarni yuboradi. Ushbu rejim tufayli mayoqlar bir necha yil zaryadsiz ishlashi mumkin.
-Tracker ob'ektning yo'nalishini kuzatishni ta'minlaydi. U harakatlanayotganda yoqiladi va yo'l davomida faol rejimda bo'ladi. Markerga qaraganda sezilarli darajada ko'proq energiya sarflaydi.
-Navigator-qabul qiluvchi qurilmaga (kompyuter, smartfon, PDA) ulanishni talab qilmaydigan kuzatuvchi qobiliyatiga ega mustaqil qurilma. Eng oddiy modellarda kartalar uchun xotira yo'q va ular faqat yo'l nuqtalari va marshrutlarni eslab qolishlari mumkin.
GPS priyomniklari konstruktiv xususiyatlariga qarab bitta kanalli, ikki va to'rt kanalli priyomniklarga bo'linadi.
Bitta kanalli priyomniklarda oddiy o'lchashlarni bajarish uchun birin-ketin to'rtta sun'iy yo'ldoshlarni kuzatib, ulargacha bo'lgan masofalarni ketma - ket aniqlashga to'g'ri keladi, bunda 2 sekunddan 30 sekundgacha vaqt sarflanadi. Ikki kanalli priyomniklarda, o'rnatilgan soatlarni yurish xatosini bartaraf etuvchi hisoblash algoritmlari foydalanadi. GPS primnik to'rtta asosiy modullarni o'z ichiga oladi: energiya ta'minlash bloki, boshqarish moduli, antenna moduli va qabul qiluvchi modul.
Bugungi kunda GPS qabul qiluvchilarning keng tanlovi mavjud: portativ, statsionar, bilak, avtomobil, aviatsiya, kompyuter. Ilg'or qabul qiluvchilarning ishlanmalari va modellari Garmin, Magellan, Cobra firmalari tomonidan taqdim etilgan.
Garmin GEKO 101 GPS qabul qilgich, Garmin etrex Camo portativ navigatori. Garmin eTrex Legend GPS navigatori C. Magellan SporTrak GPS navigatori, Magellan Meridian dengiz GPS GPS qabul qiluvchisi, Cobra GPS Navigator 100 , GPS Navigator boshlang'ich


Xulosa.
Ushbu tizim kun bo'yi va har qanday ob-havo sharoitida yerning istalgan nuqtasida koordinatalar va vaqt haqida ma'lumot beradi. GPS-bu ob'ektning yerdagi joylashuvini yuqori aniqlik bilan aniqlash imkonini beruvchi global joylashishni aniqlash tizimi. U o'nlab yillar davomida ishlab chiqilgan va rivojlanib kelmoqda va bugungi kunda u navigatsiya, transport, geodeziya va boshqa ko'plab sohalarda keng qo'llanilmoqda. GPS ob'ektning koordinatalarini aniqlash uchun birgalikda ishlaydigan sun'iy yo'ldoshlar, qabul qiluvchilar va dasturiy ta'minot tarmog'idan iborat. O'zining aniqligi va ishonchliligi bilan GPS bizning zamonaviy hayotimizning ajralmas qismiga aylandi va turli sohalarda qollanilmoqda