Xviii XIX asr nemis falsafasi

LYUDVIG FEYERBAX
Nemis falsafasi idealistik tizimlarda to'liq aks ettirilganiga qaramay, Feyerbaxning kuchli materialistik tushunchasi uning tubida paydo bo'ldi. Lyudvig Feyerbax o'z falsafasini falsafa va dinning qarshiligiga asoslaydi. Materialistik ruhda u xristianlikning mohiyatini qayta ko'rib chiqishga harakat qilmoqda. U Masihiy Xudoni biron bir mavjudot yoki ilohiy mohiyat sifatida emas, balki odamlar ongida insoniy mohiyatni aks ettiruvchi timsol sifatida izohlaydi. Feyerbaxning so'zlariga ko'ra, dinning manbai insonning tabiat oldida qo'rquvi va nochorligidadir, bu esa hayoliy tasvirlarni yaratishga olib keladi. Xudo odamlarning ongida ularning hayoti bog'liq bo'lgan yaratuvchiga aylanishi sababli, din odamda eng yaxshisiga intilishni puchga chiqaradi. U o'rnini g'ayritabiiy qasosni kutish bilan almashtiradi. Dinni tanqid qiluvchi faylasuf idealistik dunyoqarashni barcha ko'rinishlarida tanqid qilish uchun keladi. Shunday qilib, uning yordami bilan nemis mumtoz falsafasi yangi ko'rinishga ega bo'ladi. Feyerbax, qisqasi, o'z ishida, mavjudlik haqida o'ylash ikkinchi darajali ekanligidan kelib chiqadi. Uning tizimida bo'lish masalasi inson uchun amaliy ahamiyatga ega. Falsafa real mavjudotga zid bo'lmasligi kerak, hayotiylikni tushunishi kerak. Feyerbax, shuningdek, Gegelning bilish nazariyasida falsafiy qarama-qarshilikni amalga oshiradi, unda fikrlashni hissiyot bilan almashtiradi. Ijtimoiy hayotni o'zgartirishda har doim ikki nuqtai nazar bo'lgan. Ularning birinchisining tarafdorlari har bir kishining ma'naviy o'sishi va mohiyatimizni tuzatish zarurligini ta'kidlashdi. Qarama-qarshi tomon turmush sharoitlarini tubdan o'zgartirishni taklif qildi va ularni barcha baxtsizliklarning sababi deb hisobladi. Feyerbax ikkinchi qarashga ko'proq moyil edi. Yuqorida qisqacha muhokama qilingan klassik nemis falsafasining oxiri XIX asr o'rtalarida paydo bo'lgan marksizmning boshlanishi edi. Bu Feyerbaxning ba'zi g'oyalariga asoslangan edi.
FICHTE
Ko'pchilik nemis klassik falsafasi kabi kontseptsiyani shakllantirgan uchta faylasufni ajratib ko'rsatishadi: Kant, Gegel (quyida qisqacha muhokama qilinadi) va Feyerbax (nemis klassikasining eng so'nggi vakili). Biroq, Fichte va Schellingning ahamiyati ham kam emas edi. Fichte uchun falsafa birinchi navbatda amaliy edi. Kantning ta'limotini ko'p jihatdan qo'llab-quvvatlab, u o'zining zaif tomonlarini topdi. Asosiysi, falsafaning nazariy va amaliy qismlari o'rtasida sintezning etarli darajada asoslanmaganligi. Aynan mana shu sintez Fichtening falsafiy yo'lidagi asosiy vazifasiga aylandi. Faylasufning birinchi asari 1800-yilda nashr etilgan "Odamni tayinlash" risolasi edi. Faylasuf erkinlik printsipini nazariyani amaliyot bilan uyg'unlashtirishga imkon beradigan asosiy printsip deb hisoblagan. Shunisi e'tiborga loyiqki, olim o'z ishida inson erkinligi ob'ektiv haqiqatni tan olish bilan mos kelmaydi. Natijada, o'z falsafasida Fichte Kantning "o'zidagi narsani" rad etadi va bu tushunchani sub'ektiv-idealistik nuqtai nazardan izohlaydi. Fichte idealizm va materializmni mavjudlik va ular hal qiladigan fikrlash asosida aniq ajratib turadi. Moddiylik - bu tafakkur bilan munosabatda bo'lishning ustunligi natijasidir. Shu bilan birga, idealizm fikrlashdan kelib chiqadi. Shunday qilib, materializm passiv pozitsiyaga ega odamlarga xosdir va idealizm aksincha deb hisoblaydi. Fichtening asosiy yutug'i - bu dialektik (antitetik) fikrlash ta'limoti. Antitetik fikrlash - bu inkor etish, pozitsiyalash va sintez qilishning uchlik ritmi bilan ajralib turadigan bilish va yaratish jarayoni.