Xxxii bob. Fotoelektr effekti 657 Elementlar ichki fotoeffekt asosida ishlaydigan fotoelementlarga Qaraganda oldinroq rivojlandi

§. Kompton qodisasining moxioyati va uning qonunlari
Rentgen nurlarining modda tomonidan sochilishini urganish natijasida Kompton 1923 yilda muxim qodisa kashf etdi. Bu x>o Disa bizning fotonlar ,atsidagi tasavvurlarimizni ancha chuqurlashtirdi.
YORUG’LIK TA`SIRLARI
Kompton xodisasi shundan iboratki, Rentgen nurlarini yengil atomlar sochib yuborganida bu nurlarning tulqin uzunliklari uzgaradi. Keyinchalik bu xodisa Rentgen nurlarini OFHp atomlar sochib yuborganda xam yuz berishi aniqlandi, biroq bu xolda xodisa murakkabroq bulib chiqdi.
Tulqin nuqtai nazaridan Rentgen nurlarining sochilishi modda elektronlarining majburiy tebranishlariga aloqador bo’lib, bunda sochilgan yoruglikning chastotasi tushayotgan yoruglikning chastotasiga teng bulishi kerak. Kompton o’tkazgan puxta o’lchashlar shuni kursatdiki, sochilgan Rentgen nurlari orasida tulkin uzun- ligi uzgarmagan nurlardan tashkari tulkin uzunligi kattaroq bulgan nurlar xam bular ekan.
Kompton tajribasining sxemasi 33.1-rasmda kursatilgan. Rentgen nurlarining Dl D2 diafragmalar yordamida ajratilgan ensiz dastasini atomlari yengil bo’lgan modda (kumir, parafin va boshsalar) sochib yuboradi. Sochilgan yoruglik Rentgen spektrografi yordamida fotografiya yo’li bilan yoki ionizatsiya kamerasi yordamida urganiladi. Birlamchi dasta tarkibida tulqin uzunligi k ga teng bulgan monoxromatkk rentgen nurlarigina bulsin. U xolda sochilgan nurlar tarkibida k bilan bir qatorda undan kattaroq k>• ktulsin uzunligi xam bular ekan. 33.2-rasm sochilgan Rentgen nurlarining spektri tusida tasavvur beradi.
Tulqin uzunligining kuzatilgan DA, = A/ — k uzgarishi sochilayotgan Rentgen nurlarining tulqin uzunligiga va sochayotgan jismning materialiga bog’lik. emas, lekin sochilish yunalishiga bog’lik;. Agar birlamchi dastaning yunalishi bilan sochilgan egrilik yo’nalishi orasidagi burchakni 0 deb belgilasak, tulqin uzunlik o’zgarishining burchakka boglanishini quyidagicha ifo-dalash mumkin:
AA = 2bin2-U, (182.1)

bu yerda [k= 0,0241 A tajrgbadan aniqlangan doimiy bulib, tugri burchak ostida sochilgan teaktda tulqin uzunligi uzgarishinin kattaligini ko’rsatadi.

Shuni aytib o’tish kerakki, yuqorida tilga olingan qonunlar uncha katta energiyaga ega bulmagan (yaʼni uncha qattik bo’lmagan) turlar va atom otirliklari kichik (masalan, vodorod, uglerod, bor, alyuminiy) bulib, tarkibida atom yadrosiga kiyosan zaif boglangan elektronlari bulgan moddalar uchungina tutri buladi.