ÃÈÄÐÎÌÅÒÐÈядан амалий маш/улотлар


Òåçëèê- ìàéäîí óñóëèäà ñóâ ñàðôèíè ûëчàø вà=òèäà éûë =ûéèëàäèãàí õàòîëèêëàð


Download 1.77 Mb.
bet26/45
Sana18.12.2022
Hajmi1.77 Mb.
#1031323
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   45
Bog'liq
KITOB Gidrometriyadan amaliy mashg`ulotlar Yunusov 2011

Òåçëèê- ìàéäîí óñóëèäà ñóâ ñàðôèíè ûëчàø вà=òèäà éûë =ûéèëàäèãàí õàòîëèêëàð
Ñóâ ñàðôèíè ûë÷àø âà=òèäà éûë =ûéèëàäèãàí õàòîëèêëàð ìàíáàè =óéèäàãèëàðäàí èáîðàò.
1) ûë÷àø âà=òèäà =ûëëàíèëàäèãàí àñáîáëàð òóðè;
2) ûë÷àø óñóëëàðè, äàð¸ ùàìäà îá-ùàâî ùîëàòè;
Ç) ûë÷àíà¸òãàí ñóâ ðåæèìè ýëåìåíòëàðèíèíã ûçãàðóâ÷àíëèãè;
4) ñóâ ñàðôèíè ùèñîáëàø âà=òèäàãè õàòîëèêëàð.
Þ=îðèäàãè õàòîëèêëàð èêêè ãðóùãà àæðàòèëàäè:
1) òàñîäèôèé õàòîëèêëàð; 2) ñèñòåìàòèê õàòîëèêëàð.


Синов саволлари


1. Сув сарфи ылчанаётганда =андай усуллардан фойдаланилади?

  1. Сув сарфини ылчаш ва=тида бажариладиган ишлар тартибини айтиб беринг.

  2. Сув сарфини гидрометрик вертушка ёрдамида щисоблашда =андай услларни =ыллаш мумкин?

  3. Сув сарфини аналитик усулда щисоблашнинг тенгламасини келтиринг.

  4. График усулда сув сарфини щисоблашда бажариладиган ишлар тартиби нималардан иборат?

  5. Сув сарфини ылчаш ва щисоблаш ва=тида йыл =уйилидиган хатоликларни айтиб беринг.

1.19. Ñóâ ñàðôè áèëàí ñóâ ñàòùè îðàñèäàãè áî\ëàíèøíè òóçèø âà дарё î=èìиíè ùèñîáëàø


Маълумки дарёларнинг сув сатщи мунтазам равишда кузатилиб борилади, сув сарфи эса бир ойда икки ёки уч марта ылчанади. Лекин хал= хыжалигида сув сарфи =ийматларини билиш катта амалий ащамият касб этади. Ушбу мавзу сув сатщи ва сув сарфи орасидаги бо\ланиш графигини чизиш ва шу асосда гидрологик йилномани тузиш щамда дарё о=имини щисоблаш усулларини ёритиб беришга ба\ишланган.

Дарё о=ими деб –унинг кындаланг =ир=имидан маълум ва=т орали\ида о=иб ытадиган сув ми=дорига айтилади. У м3 ёки км3 ларда ифодаланади. Дарё о=имини бир кун, бир ой, бир йил ёки щощланган ва=т орали\и учун щисоблаш мумкин. Бунинг учун шу орали=даги ыртача сув сарфини шу орали=даги секундларда ифодаланган ва=тга кыпайтирамиз, яъни W  Qырт* Т, м3, км3.


Демак, о=имни щисоблаш учун бизга кундалик сув сарфининг йиллик жадвалини тузиш лозим былар экан. Бу жадвалда эса щар кунлик, ыртача ойлик ва ыртача йиллик сув сарфлари щисоблаб берилган былади. Бизга маълумки сув сарфи дарёларда бир йилда кыпи билан 20-30 мартагина ылчанади. Йилниинг =олган кунлари учун сув сарфини ани=лашда сув сатщи билан сув сарфи орасидаги бо\ланишдан фойдаланилади. Чунки сув сатщи щар куни кузатиб борилади Н ва Q орасидаги бо\ланиш сув сарфи эгри чизи\и деб аталади. Бу чизма дарёнинг сув режиммига ва унга таъсир =илувчи оммилларга бо\ли= щолда бир маъноли ёки бир маъноли былмаган былиши мумкин.
Àãàð äàð¸ ûçàíèäà äåôîðìàöèÿ ùîäèñàñè áûëìàñà, ÿúíè äàð¸ ûçàíè áàð=àðîð áûëñà, ìóçëàø ùîäèñàëàðè âà ñóâ ûñèìëèêëàðèíèíã òàúñèðè áûëìàãàí äàâð ó÷óí ñóâ ñàðôè (Q) áèëàí ñóâ ñàòùè (H) îðàñèäàãè áî\ëàíèø ýãðè ÷èçè\èíè òóçèø æóäà îñîí.
Âåðòèêàë û==à ñóâ ñàòùè, ãîðèçîíòàë û==à ýñà ó÷ ýëåìåíò -ûë÷àíãàí ñóâ ñàðôè, æîíëè êåñìà ìàéäîíè, ûðòà÷à òåçëèê =ûéèëàäè.
Ýãðè ÷èçè=äàí íó=òàëàð îëèá, ùàð áèð íó=òà ó÷óí ñóâ ñàðôèíè àíè=ëàéìèç.
Q áèëàí H îðàñèäàãè áî\ëàíèø ýãðè ÷èçè\èíè ýíã þ=îðè ñóâ þçàëàðèãà÷à äàâîì ýòòèðèø ìóìêèí. Áó âàçèôà àëîùèäà óñóëëàð ¸ðäàìèäà áàæàðèëàäè;
1. Ýãðè ÷èçè=íè òûðèäàí - òû\ðè ìàêñèìàë ñóâ þçàñèãà äàâîì ýòòèðèø. Áó óñóëíè äîèì =ûëëàá áûëìàéäè. ×óíêè ñóâ ñàòùèíèíã éèëëèê àìïëèòóäàñè 10 % íè òàøêèë =èëèøè êåðàê.
2. Ñóâ ñàðôèíèíã ýëåìåíòëàðè áûéè÷à ýêñòðàïîëÿöèÿ =èëèø. Äàâîì ýòãàí íó=òàäàí ïåðïåíäèêóëÿð òóøèðèá, Vmax íè àíè=ëàéìèç.
Æîíëè êåñìà ìàéäîíè ãðàôèêäàí àíè=ëàíàäè. Èêêàëàñèíèíã êûïàéòìàñè Qmax íè áåðàäè.
Ç. Ñòèâåíñ óñóëè. Áó óñóë Øåçè òåíãëàìàñèãà àñîñëàíãàí.
Q  W  C
4. Øåçè óñóëè V  C  .
Ýíã ìèíèìàë ñóâ þçàñèãà÷à äàâîì ýòòèðèø =óéèäàãè÷à:
1. Ãèäðîìåòðèê ñòâîð ûðíàòèëãàí äàð¸ ó÷àñòêàñèäà ñóâ ñàðôè =èéìàòèíèíã Q ãà òåíã áûëãàí âà=òäàãè ûçàí îòìåòêàñèíè àíè=ëàø àñîñèäà;

  1. Ñóâ ñàðôè ýëåìåíòëàðè àñîñèäà ïàñòãà =àðàá äàâîì ýòòèðèø. Áóíäà þ=îðèäàãèíèíã òåñêàðèñèíè áàæàðàìèç.

Сув сарфи эгри чизи\ини ты\ри ва ишончли ытказиш учун одатда сув сарфи эгри чизи\и билан биргаликда майдон, тезлик эгри чизи=лари щам чизилиши лозим. Бо\ланиш ты\рилигига ишонч щосил =илгандан сынг, кундалик сув сатщининг йиллик жадвалидан фойдаланиб кундалик сув сарфининг йиллик жадвалитузилади.

Download 1.77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling