Yadro massasini o’lchash usullari’’ mavzusida tayorlagan kurs ishi topshirdi Saydillayev Otabek Kurs ishi raxbari Namangan – 2022

5.1 Yadro massasini o’lchashning Invariant massalar usuli.
Zarralar va yadrolar fizikasidagi asosiy fizik miqdor ularning massasidir. Keling, zarralar va yadrolarning massalarini aniqlashning ba'zi usullarini ko'rib chiqaylik. Ushbu usullarning barchasida detektor sifatida elektromagnit o'zaro ta'sirga asoslangan qurilmalar qo'llaniladi.
Yadrolarning massalarini aniqlash usuli - mass-spektroskopiya
2-rasmda massa spektrometrining diagrammasi ko'rsatilgan.
Lorents kuchi elektr va magnit vec_B maydonlari bilan aniqlanadi:
. Bu yerda va shunday tanlanadiki, zaryadning q massasiga m (q/m) nisbati bir xil bo‘lgan zarralar ionlarning v turli past va yaqin tezliklarida bir nuqtaga fokuslanadi. Usulning aniqligi 10^-5÷10^-6.
Elementar zarralar uchun bu usul tezliklarning tarqalishi tufayli qo'llanilmaydi.



2-rasm. Mass-spektrometrning sxemasi.

5.2 Invariant massalar usuli
Bu usul shunday usulki uni umri τ < 10^-16  s bo'lgan zarrachalarga nisbatan qo'llaniladi. Bu zarrachalar sinfiga rezonanslar, shuningdek, m_x massali noma'lum zarrachalarning oraliq holatlari kiradi, ular tezda aniqlanadigan zarrachalarga aylanadi. Rezonanslar uchun τ_х ~ 6·10^-24 с, а β ~ 1, yo’lda l ~ vt ~ 1.5 фм (1.5·10^-13 см) o’lchash mumkun emas.
Usul oraliq holatsiz zarrachalar hosil bo'lishini mx oraliq holat orqali zarrachalar hosil bo'lishini farqlash imkonini beradi. Masalan, p^-r → p⁺p^-n reaksiyasi uchun (3-rasm) zarrachalarning o‘zgarmas massasi p⁺p^- munosabati yordamida aniqlanadi.


3-rasm