Янги китоб
Har xil mezon va ko‘rsatkichlar bo‘yicha korxona turlari
Download 1.67 Mb. Pdf ko'rish
|
SANOAT KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHNI TASHKIL ETISH укув кулланма
|
2.3.Har xil mezon va ko‘rsatkichlar bo‘yicha korxona turlari.
Korxona ishlab chiqarish-texnikaviy, iqtisodiy, tashkiliy birligi. Korxonalar faoliyati juda murakkab va qirrali bo’lgani sababli bu faoliyatni tartibga solib turuvchi qonun va qoidalar bo’lishi kerak. Shu sababli har bir davlatning, jamiyatning sub’yektlari to’g’risida ma’lum qonun va qoidalar ishlab chiqiladi va ular Oliy Kengashda muhokama etilib, tasdiqlanadi. Mana shunday qonunlardan biri O’zbekiston Respublikasida korxonalar to’g’risidagi qonunidir. U korxonalar faoliyatini tartibga solib turuvchi qonunlardandir. «O‘zbekiston Respublikasidagi korxonalar to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining 1991 yil 15 fevraldagi qonuni hamda 1993 yil 7 may; 1994 yil 23 sentyabr; 1995 yil 31 avgust; 1996 yil 27 dekabr; 1997 yil 25 aprel; 1997 yil 30 avgust; 1998 yil 1 may; 1998 yil 29 avgustdagi qonunlariga binoan kiritilgan o‘zgarish va qo‘shimchalarda mulkchilikning barcha shakliga mansub korxonalarni 33 barpo etish, ularning faoliyatini qayta tashkil etish va tugatishning umumiy va huquqiy, iqtisodiy hamda ijtimoiy asoslari belgilab berilgan. Bu qonun Muqaddima, 8 bo’lim va 40 moddadan iborat. Qonunning Muqaddimasida quyidagilar bayon etilgan: «Ushbu qonun mulkchilikning barcha shakliga mansub korxonalarni barpo etishning, ular faoliyatining, ularni qayta tashkil etish va tugatishning umumiy, huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy asoslarini belgilab beradi». Qonun foyda olishni ko’zlab ish olib boradigan korxonalarning mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan bo’lib, ularning huquqlari va masuliyatini belgilaydi, boshqa korxonalar va tashkilotlar, davlat hokimiyati va boshqaruv idoralari bilan munosobatlarini tartibga solib turadi. Qonunning birinchi bo’limida «Umumiy qoidalar» xususida fikr yuritiladi. Jumladan, korxona va uning vazifalari, korxonaning turlari, korxona to’g’risidagi qonunlarga tegishli masalalar yoritib berilgan. Ikkinchi bo’limda korxonani barpo etish va uni ro’yxatdan o’tkazish tartibi belgilab berilgan. Unda korxona mol-mulk egasi yoki u vakil qilgan idora, korxona, tashkilot qaroriga yoki mehnat jamoasining qaroriga muvofiq bo’lmasa, ta’sis etuvchilar guruhi va ayrim ta’sis etuvchi shaxslar qarori bilan ushbu qonunda hamda O’zbekiston Respublikasining boshqa qonuniy hujjatlarida ko’zda tutilgan tartibda barpo etilishi mumkin. Demak, bu qonun va shunga o’xshash boshqa qonun korxonalarni, tashkilotlarni samarali faoliyat ko’rsatishlariga, ularning huquqini, mas’uliyatini aniqlashga, boshqa tashkilotlar bilan munosabatlarini tartibga solishga, mustaqilligini saqlashga qaratilgan. Qonunlarni qo’llash hayotiy muhim intizom. Sanoat korxonasi ijtimoiy ishlab chiqarishning alohida qismi bo‘lib, ishlab chiqarish munosabatlari va ishlab chiqarish vositalariga ega bo‘lganligiga asoslanadi. Sanoat korxonasi texnik, ishlab chiqarish, iqtisodiy va tashkiliy- ma’muriy xususiyatlarning birligi bilan tavsiflanadi. Texnik-ishlab chiqarishning birligi shu bilan tavsiflanadiki, korxonada mahsulot ishlab chiqarish uchun kerakli vositalar mavjud. Demak, korxonaning barcha uchastkalari va bo‘limlarining maqsadi ham bir. Iqtisodiy va tashkiliy, ma’muriy birlik esa korxonani yagona alohida xo‘jalik sifatida tavsiflaydi. Ishlab chiqarish korxonasini xarakterlovchi asosiy belgilari uni tashkil etuvchi tarkibiy qismlarning, ishlab chiqarishning texnikaviy birligi va korxonaning iqtisodiy birligidir. Korxonaning ishlab chiqarish texnikaviy birligi deb, uning barcha tarkibiy qismlarining bir-biri bilan ishlab chiqarish jarayonlarida ma’lum ketma-ketlikda bajarilishiga ko‘ra bog‘langanligi va bir-birini o‘zaro ta’minlashiga aytiladi. Har bir korxona bir qator tarkibiy qismlar (sex, uchastka)dan iborat. Har bir qism (sex, uchastka) xom ashyoni tayyor mahsulotga aylantirish jarayonining 34 ma’lum vazifalarini bajaradi. Ularning maqsadi ishlab chiqarish dasturini sifatli bajarishga qaratilgandir. Korxonaning iqtisodiy birligi deganda, uni tashkil qiluvchi barcha tarkibiy qismlari korxonaning markazlashgan omboridan sexlarga reja asosida materiallar yetkazib berishni ta’minlashi tushuniladi Korxonalar mulk shakliga ko‘ra, hajmiga ko‘ra, ish vaqtiga ko‘ra, ishlab chiqarish mazmuniga ko‘ra, texnologik jarayon tavsifiga ko‘ra bir necha turlarga bo‘linadi. Download 1.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|