«yangi materiallar texnologiyalari»

6- AMALIY MASHG’ULOT
Kukun aralashmalarning kukun hajm massa birliklarini hisoblash. Kukun materiallarning mustaxkamligini hisoblash usullari.
Odatda, kompozitsion materiallar ikkita strukturadan: butun hajm bo‘yicha yaxlit uzluksiz struktura-matritsa va butun hajm bo‘yicha uzlukli takrorlanuvchi struktura mustahkamlovchi komponentlardan tashkil topgan bo‘ladi.
KKM - (kompozitsion kukun materiallar) asosan strukturasiga ko‘ra, matritsaning materialiga ko‘ra, mustahkamlovchining material- liga ko‘ra va mustahkamlovchining joylashish tartibiga ko‘ra klassifikatsiyalanadi.
KMP - strukturasiga ko‘ra: tolali va qatlamli; dispersion mustahkamlangan; evtektik turlarga bolinadi.
Tolali KM - butun yaxlit matritsaga ega bo‘lib, uning ichida teng taqsimlangan mustahkamlovchi tolalar joylashgan boladi, bunda tolalar cheksiz uzun yoki qisqa qirqilgan shaklda bolishi mumkin. Qatlamli KM ikki olchamga ega bolgan yupqa listlaming bir-biriga yopishtirish natijasida hosil boMadi, bunda toMiq yupqa listlar yoki matolar bolishi mumkin. Tolali KM da tolalar matritsaga yopishgan bolib, materialga berilayotgan asosiyyuklamani ko‘tarishga ishlab u materialning mustahkamligini belgilaydi. Matritsa esa materialga berilayotgan yuklamani tolaga uzatib alohida tolalaming uzilishiga to‘sqinlik qiladi. Bundan tashqari, matritsa tolalarni, ya’ni mustah- kamlovchilami tashqi muhit ta’siridan va mexanik parchalanishdan saqlaydi.Qatlamli KM da yuqori plastiklikka ega bolgan qatlamlar matritsa vazifasini o‘tasa qatlamlar orasidagi qattiq material materialga berilayotgan yuklamani ko‘tarishga ishlaydi.
Dispersion—mustahkamlangan KM- matritsasining butun hajmi bo‘ylab teng taqsimlangan juda mayda dispersion zarrachalarga ega boMib ular materialni ishlab chiqarish yoki ekspluatatsiya qilish davri davomida matritsa bilan kimyoviy ta’sirlashmaydi. Boshqa turdagi KM dan farqli oMaroq, bu materialning matritsasi materialga berilayotgan yuklamani ko‘tarishga ishlaydi. Undagi mustahkam- lovchining vazifasi matritsadagi kristall yoki boshqa turdagi nuqsonlami birlashib ketishiga yoki harakatiga to‘sqinlik qilish orqali materialni yanada mustahkamlaydi.
Evtektik KM - suyuq matritsada erib va qattiq holatida singmaydigan kristall tola shaklida ajralib chiqadigan mustahkam- lovchiga ega bo‘ladi. Bu materialni ishlab chiqarish jarayonida matritsa erigan bo‘lib uni maxsus qoliplarda sovutish, yani qotirish jarayonida undan kristall qisqa mo‘yIovga o‘xshash kristallar, ya’ni mustahkmlovchi ajralib chiqadi. Bu material boshqa KM farqli ishlab chiqarish texnologiyasiga ega. Evtektik KM dagi matritsa va mustahkamlovchining vazifasi dispersion-mustahkamlangan KM bilan bir xil.
Matritsaning materialiga ko‘ra kompozitsion kukun materiallar: metallik, polimerli va keramik matritsali KM ga bo‘linadi.
Metallik KM - bu turdagi materiallarda matritsa: alyumin, magniy, titan, nikel, mis, kobalt va qiyin eriydigan metallar hamda ulaming qotishmalaridan tayyorlangan boMadi.
Polimer KM - bu turdagi materiallarda matritsa: epoksid, yarim efirli, fenolli, kremniy organik va polimidli smolalardan tayyorlangan boladi. Bunda matritsaning materiali KM qollanish sohasidagi harorat qiymati, yuklama darajasi va ishlash muhitining turiga ko‘ra tanlanadi. Bimdan tashqari, ishlab chiqarish va ekologiyaga ta’siri ham inobatga olinadi.
Keramik KM - bu materiallarda matritsa har xil alyuminiy, sirkoniy, kremniy, magniy va xrom oksidlari hamda qiyin eriydigan metallaming kimyoviy birikmalaridan ishlab chiqariladi.