Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Download 3.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Çevirəni: Fuad Qulubəyli
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 249
doğurdan da bilgisayarımdakı USB çıxışlarının yerinə ya skoç yapışdırmışdılar, ya da onları başqa alətlərlə tam qapatmışdılar. Üstəlik, təhlükəsizlik məqsədiylə şəxsi bilgisayarlarımız internetə də qoşulmamışdılar. Əvəzində isə, zalda internetə qoşulmuş iki başqa ümumi bilgisayar var idi. Mənim tələbimdən sonra daha iki bilgisayar gətirdilər. Həmçinin iki AZERTY düyməli klaviaturaların gətirilməsini də tələb etdim. Çünkü o biri iki bilgisayarın klaviaturaları QWERTY sistemilə işləyirdi. Şəxsi bilgisayarımın internetə qoşulmaması o anlama gəlirdi ki, internetdə axtarış etməm üçün gərək mən hər üç sözdən bir duraydım və masamdan beş metr aralıda yerləşən və internetə qoşulmuş ümumi bilgisayarın yanına gedəydim. Üstəlik, adam çox olduğundan, bəzən növbədə durub, boşalmasını gözləmək lazım olurdu. Sonra bilgisayarın qarşısına keçəndə və Google axtarış səhifəsini açdıqda, görürdün ki, Google İtaliya çıxır. Təzədən Google Fransanı yığmaq lazım olurdu. Misal üçün, on misralıq bir yazını yoxlamaq istəsən, gərək onu qələmlə blaknotuna köçürəydin. Belə ki, əlində Den Braunun mətni ilə bunkerin içində belə gəzişmək yasaq idi. Şəhərcikdə şəkil çəkmək və ya MP3 pleyeri ilə gəzmək də yasaqlanmışdı. Bir dəfə, Almanlar, bunkerin içində olmasa da şəhərciyin ərazisində şəkil çəkmişdilər, nəzarətçi həmən onlara yaxınlaşmışdı. Sözün qısası, Mondadoridə vəziyyət biraz gərgin idi və hamı əldən düşmüşdü. Təbii ki, çevirmə prosesi intellektual bir proses olmaqla yanaşı, həm də fiziki bir əməkdir. Xüsusən də ilk qaralamanı tərtib etdikdə, gərək bilgisayarın qarşısında oturub, tappa-tarabla yazasan. Bəzən, indi, lap elə bu dəqiqə xəstələnəcəyimdən, ya da barmağımı sındıracağımdan qorxurdum. Yeni işə başladığım vaxt, əvvəl məddə- bağırsağımda problem yarandı, daha sonra, nahar fasiləsi vaxtı yeməkxanada barmağıma tilişkə batmışdı. Düşüb bir bir çevirmən həmkarlarımdan maqqaş axtarırdım. Sonda, Kataloniyalı gözəl bir xanım barmağımı çox incələklə doğram doğram edib, tilişkəni çıxartmışdı. Mənim əsas prinsipim: altı həftə tab gətirmək istəyirsənsə, gərək özünü bütün xətalardan qoruyasan. Ona görə də işimi düzgün nizamlamalıydım. Özümlə audio qulaqcıqlarımı gətirmişdim və bunkerdə internetə qoşulmadan Spotify ilə musiqi dinləyirdim. Səhərlər, mətni çevirərək, Keit Jarretə və Diana Krala qulaq asırdım. Portağaldan yeyib, koka-kola içirdim. Axşam saat altıdan sonra spirtli içkilərə icazə var idi. Mən də Qlenffidik viskisindən içirdim. Əslində başqa seçimimiz də yox idi, şəhərcikdə yalnız bu növ viski var idi. Yaxşı ki nəzarətçilər viskimizə buz salmağı da bizə çox görmürdülər. Çevirmə marafonuna girişmədən öncə, həkimimlə məsləhətləşmişdim, o da mənə öz növbəsində, yorğunluğa və stresə qarşı sulbutiamin-arkalion və maqneziumdan ibarət bir kurs vitamin müalicəsi yazmışdı. Əsasən boynumdakı revmatizm və kürək ağrılarından ehtiyyat edirdim. Özümlə xüsusi olaraq BluTuz klaviaturası gətirmişdim, amma Mondadoridə bu heç də yaxşı qarşılanmadığından, ondan istifadə etməyə icazə vermədilər. Xoşbəxtlikdən, mən 25 il işlətdiyim məsafədən idarə olunan elekrik klaviaturamı da özümlə gətirmişdim. Bu qədər səhifələrlə məhsuldar bir iş görmək istəyirsənsə, “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 250
üzərindəki işarələri, oxları və s. axtarıb, vaxt itirməmək üçün gərək tanımadığın klaviaturadan bacardıqca çalışıb, uzaq durmalısan. Beləcə, yerimdə düz oturub, mənfi gözlüyümü taxıb, mobil bilgisayarımın ekranı qarşısında rahatca işləyirdim. Mobil bilgisayarımın klaviaturasının üstünə "amerikan" səhifələrini yığmışdım, mətni isə məsafədən idarə olunan elektrik klaviatura vasitəsiylə yığırdım. Bundan əlavə, alçaq olan masamın ayaqları altına kitablar düzməklə, onu boyuma uyğun biraz qaldırmışdım. Təəssüf ki, bəzi həmkarlarım mənim kimi uzaqgörən deyildilər. Bir neçə gərgin iş günündən sonra bel ağrıları artıq ilk qurbanlarını verməkdəydi. Xanım həmkarlarım bunkerdə bir-birilərini massaj etməklə məşqul idilər. Bir neçə həftədən sonra, bəziləri o qədər yorulub əldən düşmüşdülər ki, heç yemək yeməyə belə iştahları yox idi, get-gedə öz-özlərinə qapanırdılar. Üçrəngli bayrağımızı taxdığım fransa masasında bizim prinsipimiz ondan ibarət idi ki, biz, fransızlar, işləməyi bacarırıq, amma "we know something about pleasure" (Biz hardasa əylənməyi də bacarırıq). Biz bura özümüzü həlak etməyə gəlməmişik ki. Heçkimə pisliyimiz dəyməyib, sadəcə yeraltı bunkerdə qapadılsaq da, nə hüquq-mühafizə orqanlarından, nə də Mondadori işçilərindən gizli işlərimiz yoxdur. Bizim fəlsəfəmiz yavaş yavaş öz bəhrəsini verməkdəydi. Əvvəlcə Almanlar mənim Qlenffidik içməyimə bərəlmiş gözləriylə baxsalar da, sonda onlar da italyan Qrappa arağını almağa məcbur qaldılar. İtalyanlar mənimlə viski içirdilər. Dəhlizin bir küncündə özümə iş masasından ibarət siqaret çəkmək üçün yer də ayırmışdım və burada sakitçə öz Malbromu tüstülədirdim. Bəzən bunkerdə gizlincə mürgüləməyə də macal tapırdım. Kresloda uzanıb, ayaqlarımı qaldırıb masanın üstünə qoyurdum. Bu mənim özümə məxsus məhsuldar iş üslubum idi. Möhkəm yorulanda isə, artıq başımızda heç bir düz-dürüst ideyalar qalmırdı və ağzımıza gələni yazırdıq. Bunkerdə çox xoş bir abu-hava var idi. Hərdən bir zarafatlaşırdıq da. Bir dəfə, alman həmkarım mürgülədiyim yerdə məni qəfil oyatmışdı. O biri dəfə isə, dostum bunkerdə yuxuya getdiyində, mən kağızdan düzəltdiyim papağın üzərinə "Fransa səni izləyir" sözlərini yazıb, papağı onun ayaqlarına taxmışdım. Bir dəfə də, mənim İndiana Consun papağına oxşar papağımı gizlətmişdilər. Bütün bunlar bizim işləməyimizə, Den Braunun mətinindəki kiçik-uyğunsuzluqlarına düzəlişlər və yaxud kişik-ixtisarlar, kiçik-əlavələr etməyimizə heç də mane olmurdu. Mən daha çox almanlarla dostlaşmışdım. Onlar nə baş verirdisə, hər yerdə konspirasiya görməyə meyilli idilər. Misal üçün, onlara elə gəlirdi ki, Mondadori işçiləri bizə mətnin tam bitmiş versiyasını qəsdən vermirdilər ki, guya bu yolla onlar romanın bayıra sıza bilməsinin qarşısını alırmışlar. Bizim xüsusi qrup-arası şəbəkəmiz var idi və biz bütün işlərimizi orada yaddaşa vurub saxlayırdıq. Çünkü USB açarlarından istifadə etmək yasaq idi. Günün sonunda, bizim şəbəkəyə girişləri olan Mondadorinin informatik əməkdaşları bəzi həmkarlamıza : "Diqqətli olun, Bugün işinizi yaddaşda saxlamağı unutmusuz" deyib, beləcə iradlarını bildirirdilər.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 251
Çevirmə tam başa çatdıqdan sonra informatik işçilər altı həftə ərzində yığdığımız bütün mətni bilgisayarlarımızdan siləcəkdilər. Onlar bizə tərcümə etdiyimiz mətni şifrəsini bilmədiyimiz xüsusi kilidli USB haçarında verəcəkdilər və daha sonra çevirməmiz Fransanın Jan-Klod Latte nəşriyyat evinin maliyyə direktoru xanım Müryel Qandiyə göndəriləcəkdi. Konrakta uyğun olaraq, biz hətta USB-nin bizə verilməsini də görməyəcəkdik. Sadəcə etdiyimiz çevirmələri hər ölkə qrupuna ayırılmış üç bilgisayardan birində saxlayacaqdıq. Baş verən bu prosesi güdüb nələrisə öyrənməyimiz axmaqlıq olardı. Heç bir çevirmənin marağında deyil ki, üstündə oturduğu budağı kəssin. Üstəlik, belə bir nəzarət sistemi heç də təhlükəsiz deyildi. Misal üçün, Mondadorinin informatik əməkdaşı, istəsəydi heç bir problem olmadan, Den Braunun bir neçə səhifəsini rahatça 20 000 avroya sata bilərdi.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 252
Mistikadan sinergetikaya və ya universal inam axtarışında
“müqəddəslik”, “möcüzə”, “səcdə” və s. kimi sözlər sırf dini terminologiyaya aid edilir. Bu, həmən anlayışların arxasında duran daxili ehtiyacların inkarı idi. “Ancaq dünya ilə ideallarımızın nigahı bar verə bilər. Təklikdə onlar qısır qalır...” B.Rassel
Ənənəvi baxışa görə, dünyada mövcud olan dinlərin məlum fərqlərinə baxmayaraq, onların hamısı bəşəriyətə həqiqi, xoşbəxt həyat yolunu göstərmək, ―insanı xilas eləmək‖ üçün gəlmişlər. Əsrlər boyu bu niyyətlərlə könüllü və ya məcburi olaraq beyinlərə yeridilən dinlər, öz məqsədlərinə heç də nail olmamışlar. Zaman keçdikcə gözlənilən nəticələrin əksinə olaraq hər bir din, müxtəlif tarixi şəraitlərin təsiri altında əvvəlcə haçalanıb, sonra bir neçə məzhəblərə, təriqətlərə ayrılmışlar. ―Təkmilləşmiş‖, ―təmizlənmiş‖ yeni dini məzhəblərin davamçıları arasındakı münasibətlər heç də sakit və qansız ötüşmür... Dinlərin bütövlüyünün itirilməsi istisnasız olaraq inancların hamısına aiddir: induizmdən törəyən cərəyanlar — buddizm, krişnaizm, vedizm, braxmanizm və s., zərdüştçülükdən — pars, azərqoşəsb və qəştasb, xristianlıqdan — pravoslav, katolikçilik, protestantçılıq, qriqorianlıq, baptizm, adventizm və s., islamdan — sünnilik, şiəlik, sufilik, batinlik, bahailik və s. Siyahısı tamam olmayan bu cərəyanların fəaliyyəti vaxtaşırı savaşlara, insan faciələrinə səbəb olur. Şair Artur Rembonun söylədiyi kimi, ―inamlar, ideyalar davası və ruhani mübarizələr adamlar arasında gedən döyüşlər qədər qəddardır.‖ Din mərkəzli zehniyyətin əsrlər boyu yaratdığı böhranı və zülmü aradan qaldırmaq istəyi fikir adamlarını hər zaman narahat etmiş, katastrofik durumdan çıxış yolları axtarılmışdır. Bu axtarışlar, səmavi kitabların müxtəlif səpgidə təfsirləri, dində reforma və dindən kənar idraketmə ehtiyacına təkan vermişdir. Bu təkandan doğan batinilik, ateizm, rasionalizm, pozitivizm, humanizm, praqmatizm kimi dünyagörüşləri ortaya çıxmışdır. Protestantçılıqda inam ehkamlarını yumşaltma, rasionallığın inkişafina zəmin yaratmışdır. Lakin bu fəlsəfi cərəyanların da çalışmaları, məzhəblər kimi, bütün insanların daxili, ruhani ehtiyaclarına cavab verməmişdir, yeni dövran yeni bohranlar gətirmişdir. “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 253
İki cahan savaşları, irqçilik, şovinizm, elmi nailiyyətlərin ―zirvəsi‖ olan atom-nüvə silahlarının istehsalı, qanlı etnik münaqişələr, az inkişaf etmiş ölkələrdə baş alıb gedən əhalinin aclıqdan ölüm halları kimi qlobal müşküllər insan evladının son yol ayrıcında qalmasından xəbər verir. Koqan yazır: ―Göründüyü kimi, bəşəriyət o qədər də irəliləməyib. O, dünya tarixi məktəbinin hər sinfində həddindən artıq çox oturmuş, idrak məsələsində geri qalmış, bütünlükdə hələ ruhani yetkinliyə çatmamışdır. O, keçmişdən yetərincə dərs almadan, gələcəyə nəzər salmadan, bugünlə yaşamağa üstünlük verir... Çıxış yolu uzun sürən infantilizmi ötməkdə, ruhani kamilliyə yiyələnməkdə, hərislik və təkəbbürdən azad olmadadır.‖ Bir çox tanınmış şəxsiyətlər yeni inamın köhnə inamları əvəz etməsi ehtiyacını göz önünə almışlar. Təzə inam yaratma istəyini Bernard Şou belə izah edirdi : ―Özünüzə din və ya əxlaq və ya allah bilir daha nə adlandırdığınız bir şey yaradıbsınız. Bu isə faktlara ziddir. Belə halda niyə onu zibilxanaya tullamayasınız. Atın getsin və özünüz üçün faktlara münasib yenisini yaradın. Dünyanın bədbəxtliyi də indi məhz elə bundadır. O, köhnəlmiş buxar və dinamo maşınlarını tullayır, lakin köhnə etiqadlarını, köhnə din və siyasi konstitusiyalarını atmaq istəmir. Nəticədə isə maşın və texnika sahəsində irəlidə olarkən, din, əxlaq və siyasət sahəsində ziyana işləyir və ildən ilə müflisləşməyə doğru yaxınlaşırıq. Dünən köhnə din uçubsa, sabah özünüzə yeni və daha yaxçısını tapın... Marks və Darvinin əsərləri məndə bu qənaəti yaratdılar ki, sivilizasiyanın yeni dinə ehtiyacı var və bu ehtiyac onun ölüm-dirim məsələsidir.‖ Görkəmli yazar Çingiz Aytmatov məhşur ―Qiyamət‖ əsərində həyatın zəncirinə çevrilən dinlərin artıq gərəksizliyini bəyan edir: ―Günümüzdə tanıdığımız dinlərin ümidsiz bir şəkildə köhnəlməsi, vaxtilə oyanmaqda olan kütlənin ibtidai düşüncə tərzinə hesablanmış dindən bu gün ciddi danışmaq olmaz... Əgər tarix, bəşərin inanc göylərində—dünyanın hazırki tələblərinə uyğun gələn, təzə ilahi duyğulara malik, yeni qüvvə — müasir allah bütü — təklif eləyə bilərsə, onda azacıq ümid etmək olar ki, dini təlimin bəlkə də qara quruş da olsa dəyəri var.‖ Bir zamanlar insanı ideala, kamilliyə doğru aparmaq istəyən fəlsəfə indi, yazıçı V. Pelevinin sözü ilə desək, bir ―şıqqıldayan intellektual oyuncağa‖ çevrilibdir. Dünyanın hazırki tələblərinə dinlərin uyğun gəlməməsi adamları nihilizmə, skeptitizmə, pessimizmə və sonda anarxizmə, həyatı qaydasız oyuna, heçnə oyununa, traqifarsa, absurd teatrına transformasiyasına sürükləmişdir. Sivilizasiyanın yeni, universal, mövhumatdan və xurafatdan azad inama ehtiyacı olduğunu dərk edən alimlər, filosoflar, yazıçılar axtarışa qoşulmuşlar. Din və inamın mahiyyətinin aхtarışları Kant, Kyerkeqor, Spinoza, Dekart, Niçşe, Haydegger, B. Rassel, J. Derrida və digər filosoflarda davam etmişdir. Şərq-Qərb ilişkiləri Avropanı müasir ideyalara toxunan, elmi biliklərə və ən əsası – humanizmə əsaslanan inam axtarışlarına sövq etmişdir. Kant, ―indiyədək tamamilə görünməyən plan əsasında metafizikanın bütöv reformasını, yeni doğuluşunu‖ gözləyirdi. Leybnisin arzularından başlıcası ―universal xarakteristika‖, xüsusi alqoritm yaratmaq idi. Bu alqoritm vasitəsi ilə Leybnis sırf mexaniki yolla ―bütöv “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 254
həqiqəti‖ əldə etməyi düşünürdü. F.Niçşe, fövqalinsan (üstinsan) ideyasını ortaya ataraq, müasir dövrün əsas sualını qoydu. Niçşe, bütün öncəki dəyərlərin təzədən dəyərləndirilməsini müdafiə edirdi. Hər şeyin əbədi qayıdışının qarşısında bütün Yer üzünə insanın öz hakimliyini yaymağa hazırlaşdığını öncədən görən filosof, ―Allah öldüyündən‖ insan üçün hər şeyin dəyəri və mərkəzi insan özü ola biləcəyini düşünürdü. ―Neozərdüşt‖ sual verirdi: insan evladı bu missiyaya layiqdirmi, onun mahiyyətinin özü dəyişməməlidirmi? Bu suala Niçşe belə cavab verir: adam özünü ötməli və fövqəlinsan olmalıdır. Materializmə söykənən marksist dünyagörüşündə din fenomeni tənqid edilir, ―ruh‖, ―müqəddəslik‖, ―möcüzə‖, ―səcdə‖ və s. kimi sözlər sırf dini terminologiyaya aid edilir. Bu, həmən anlayışların arxasında duran daxili ehtiyacların inkarı idi. İnsanın ali imkanlarına pərəstiş edən V.Solovyov, N.Berdayev kimi mütəfəkkirlərin ―tanrıyaratma‖ ideyası ‖ di′ni ateizm‖ terminini ortaya atdı. Ruhaniyətə tələbatın hiss edildiyindən, lakin müəlliflərin köhnəlməsi səbəbi ilə yeni, amma öncəkilərdən də təsirli dinlər hazırlamaqda insanın azad olmasını Z. Freyd, Le Bon, E. Fromm kimi psixoloqlar söyləmişlər. Le Bon yazır: ‖ Bütün irqlərin insanları müxtəlif adlar verdiyi bir tanriya səcdə edir — ümidə. Axi onların bütün allahları yalnız bir – yeganə — allah idi... İnanc, adi gerçəklikdən daha münasib gerçəkliyi yaratmağa yönəlibdir. O, adi gerçəkliyin qarşısına daha əlvan gələcəyi qoyur.‖ T. De Şarden, özünün yeni din axtarışları barədə dostuna yazırdı: ―Bildiyiniz kimi, bütün məşğulliyətlərim və düşüncələrim yeni dinin (bunu, daha yaxşı xristianlıq da adlandıra bilərsiniz) özümdə təsdiqinə və ətrafa yayma cəhdi ilə bağlıdır. Yeni yaradacağım dində allah, dünyanın ruhu olmaq üçün öncəki dövrlərin qeyri-məhdud mülkədarlığını buraxır. Nail olduğumuz mədəni və dini səviyə bunu tələb edir.‖ Mədəniyətlərin, millətlərin müxtəlifliyinin qorunmasının tərəfdarı, universal sivilizasiya (və ya qloballaşma) əlehdarı olmağına baxmayaraq, antropoloq Levi Sross təfəkkür və mənəviyatın bə′zi universal formalarına çatmağın labüdlüyünü bəyan edirdi. Ingilis filosofu Bertran Rassel dini, bəşər tərəqqisinin ən böyük əngəli sayıb, di′ni illüziyalardan azad olmanı tələb edir: ―Əbədiyyət miqyasında fəaliyyət göstərən İlahi Qüdrət daha yaxşı şey yarada bilərdi.‖ Amma alimin əsərlərində dinlə barışma notları da duyulur, dinin dəyərli məqamlarının axtarışına can atılır. ―Dinin mahiyyəti‖ əsərində Rassel, allahsız, tanrısız bir dini dünyagörüşünün bərpası ideyasının üzərində düşünür. Doqmatik formadakı dinə hücümuyla bərabər, Rassel dindəki üç əsas məqamların— səcdə, itaət və sevginin toxunulmamasının vacibliyini vurğulayır. İnsan evladının təfəkkür gücü, xeyir və şəri tanıma bacarığı ilə bərabər şiddətli səcdə ehtirasına, ehtiyacına malik olmasını söyləyən Rassel yazır ki, ―tamamilə yoxa çıxmaq istəməyən səcdə, başqa allahlara üz tutmalıdır.‖
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 255
Dərin, ciddi baxışda dünyaya insan talehinə di′ni və qeyri-di′ni bir növ uyusallıq (barışıqlılıq, itaət) vardır. Bu, insan gücünün, səlahiyətinin həddi olduğunun dərkidir. İtaətin, yəni qaçınılmaz faktlar qarşısında barışıqlılığın toxunulmamasını B.Rassel belə müdafiə edir: ― Uyusallıq hissi, düşüncələri azad edib, əvvəllər ötəri şəxsi xeyir arzuları arxasında gizlənmiş iradəni yeni məqsədlərə yönəldir... Dinin təlqin etdiyi itaət mahiyyət etibarı ilə elmin öyrətdiyi qane olma ruhuna yaxındır. Elmi nailiyyətlərin qazanılmasının etik neytrallığı məhz bu qaneliliyin, uyusallığın nəticəsidir. Maddiyyat sahəsindəki sürətli uğur və tərəqqinin sərhədsiz imkanlarına ötkəm inamı olan dünyaya əslində elə bu çatışmır...‖ Məhəbbətin toxunulmazlığını müdafiə edən Rassel onu güc fəlsəfəsinə qarşı qoyur: ―Niçşenin dediyi guc qarşısında səcdə, idealların məhvi nəticəsidir: bu, şərtsiz-filansız şərə tabe olmadır, qəlbimizdə ən yaxşı olanın Heçliyə qurban gətirilməsidir... Etiraf edək ki, bu məlum dünyada o qədər yaxşı ola biləcək şeylər var ki; sədaqət göstərdiyimiz ideallar materiya aləmində hələ realizə olmayıb.‖ Maraqlıdır ki, idealizm və dinə qarşı müqavimət göstərən Rassel, mistisizmin axtarışlarını elm və dindən daha yüksək məşğuliyyət sayır, onu dünyaya baxış sistemi deyil, həyata münasibət adlandırır. Mistik fəlsəfə, diskursiv analitik dərk etməyə zidd olan intuitiv anlama bacarığına inanırdı. Bu inam, qəfil aydınlanma, vəhylər, intuisiya yoluna inam idi: ―Mistik duyğuda başqa üsulla əldə edilməyən müəyyən müdriklik elementi vardır... Mistisizm mahiyyət etibarı ilə Kainat haqqindakı təsəvvürlərimizə olan dərin və gərgin inam hissinə olduqca yaxındır. Mistik alim — təfəkkur sahəsində mümkün olan ən yüksək nailiyyətdir.‖ Rassel deyir ki, mistik-alimlər Heraklit və Parmeniddən sonra gələn Platonun ―fəlsəfə və elmin ortaq bağlarını kəsməsindən hər iki tərəf ziyan çəkir... Ancaq dünya ilə ideallarımızın nigahı bar verə bilər. Təklikdə onlar qısır qalırlar...‖ Bertran Rasselin dediyi kimi, ―filosof adlandırdığımız böyük insanlar eyni zamanda həm elmə, həm də mistisizmə ehtiyac hiss etmişlər. Onlar bu iki ehtiyacı harmonik şəkildə birləşdirməyə cəhd edirdi.‖ Fizika sahəsində aparılan son tədqiqatlar yeni elmin, sinergetikanın yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu yeni elm, təbiətşünaslığı cəmiyətşünaslıqla, insan və mədəniyyət aləminin sosial bilgilərini təbii fenomenlərin bilgisi ilə birləşdirməyə çalışır. Ruh və Materiyanın Vahid Fizikası — sinerqetika paradiqması — mistik-alimlərin duyduqlarının reallığını sübut eləməyə çalışır. Sinergetika — çox detallarla ağırlaşmış, məsələnin mahiyyətini kölgədə qoyan məlumatı sıxmağa və onu bir neçə işarəyə, konsepsiya və ideyalara çevirməyə imkan verir. ―Sinerji‖ müxtəlif enerjilərin, Varlığın səmavi və yer planlarını, enerjilərini birləşdirməsi deməkdir. Bunların birliyi, bir qayda olaraq, nəzərdən qaçırılırdı. Bir zamanlar akademik V.İ. Vernadski tamam yeni məntiqi, vahid biliyi, ―müasir kainat həyatı‖nın simvolik dilini ehtiva edən Kainat bütövlüyünü sübut eləməyə çalışırdı. İlahə Ucaruh |
