Yer osti suvlarining kelib chiqishi va tasnifi

Yoriqlarda joylashgan yoki karst suvlari. Granit, diorit, qumtosh, oxaktosh va shular singari mustaxkam tog` jinslari yoriqlari orasida xarakat qiladigan suvlar yoriqlarda joylashgan suvlar deb ataladi. Yoriqlarning bir-biri bilan qo`shilishi va bog`lanishi sababli bulardagi suv, grun suvlaridan farqli o`laroq, xar tarafga oqishi, pastga oqishi yoki yuqoriga ko`tarilishi mumkin.
Yer ostida hosil bo`lgan bo`shliq - karstlardagi suvlar karst suvlari deyiladi. Bu suvlar tog` jinslarida gorizontal va vertikal yunalishda xarakat qilib, tutash oqimlar hosil qiladi. Karst suvlari yuzaki suvlar bilan o`ziga xos aloqasi bilan ajralib turadi. Ko`p xollarda yuzaki suvlar o`z xarakati davomida karst rivojlangan maydonlarga kelib, yer ostiga singib ketadi, so`ngra tog`-yonbag`irliklaridan, daryo qirg`oqlaridan mo`l suvli buloqlar tarzida yer yuzasiga chiqadi.

Tinch buloqlar. 1 - yoriq suvlari; 2 - karst suvlari.

Karst suvlarining satxi va sarfi keskin o`zgarib turadi. Yer yuzasida karst bo`shliqlari ko`p bo`lsa, suvning yutilishi ko`payib va tezlashib ketadi. Natijada karst rayonlaridagi buloqlarning suv sarfi va suv toshqini yoki ko`p yomg`ir yog`ishi bilan tez ko`payadi va aksincha.


YER OSTI SUVLARINING FIZIK XUSUSIYATLARI VA KIMYOVIY TARKIBI.

Yer osti suvlarining fizik xossalariga ularning tiniqligi, rangi, xidi, ta`mi va xarorati kiradi.

Tiniqligi. Tabiiy suvlar tiniq yoki loyqa bo`lib, loyqa suvlarda mineral mineral va organik birikma zarralari ko`p bo`ladi. Tiniq suvda xech qanday zarralar aralashmasi uchramaydi.
Rangi. Ichiladigan toza suv rangsiz bo`lib, daryo va dengizlarda och zangori tusda tovlanib turadi. Lekin yer osti suvlari ayrim xollarda temir, vodorod sulfid qo`shilishidan to`q zangori tusda, botqoqliklarda esa organik kislotalar ta`sirida sariq tusda bo`ladi.
Xidi. Yer osti suvlari asosan xiddsizdir. Vodorod sulfidli suvlardan palgda tuxum, organik kilotalilaridan esabotkok xidi keladi.
Ta`mi. Toza suv mazali, yoqimli bo`ladi. Tabiatda suvlar natriy xlorid miqdoriga qarab sho`r, magniy sulfat miqdoriga qarab esa achchiq bo`lishi mumkin.
Xarorati. Yer osti suvlarining xarorati suvli gorizontning yotish chuqurligiga, geografik joylashishiga qarab turlicha bo`ladi. Xaroratiga qarab suvlar quyidagilarga bo`linadi: juda sovuq Q5oS, sovuq Q6o S, iliq Q18oS, iliqroq Q25oS, issiq Q37oS, qaynoq Q40 ^oS. Suvning xarorati uning tarkibidagi tuz va gazlar miqdorining oz-ko`pligiga ta`sir etadi.

1.