Yodgorliklarini

T O ’G ’ RI JAVOBLAR KALITI
1-C
2 1-C
41-B
61-A
81-A
2-C
2 2 -B
42-B
62-D
82-B
3-A
23-C
43-D
63-D
83-D
4-C
24-C
44-C
64-A
84-D
5-B
25-D
45-B
65-A
85-B
6-C
26-A
46-C
66-C
86-D
7-D
27-C
47-C
67-B
87-C
8-B
28-C
48-B
68-C
88-B
9-C
29-C
49-C
69-D
89-B
10-B
30-D
50-B
70-D
90-C
U -D
31-A
5 1-C
71-D
91-A
12-B
32-C
52-C
72-B
92-D
13-C
33-D
53-A
73-C
93-C
14-B
34-D
54-B
74-C
94-A
15-B
35-D
55-C
75-C
95-C
16-C
36-D
5 6-C
76-C
96-C
17-D
37-B
57-D
77-D
97-B
18-D
38-B
58-B
78-D
98-D
19-D
39-D
59-B
79-D
99-D
20-D
40-C
60-C
80-B
100-C

---

ILOVALAR
1-ilova. Tarixiy-me’moriy shakllar.
“ Arxitektura yodgorliklarini ta'm irlash va qayta tiklash” loyihasini bajarish 
uchun talabalar m e’moriy qism lam ing tuzilishi bo‘yicha kerakli m a’lumotlarga 
ega bo'lishlari lozim.
Sinchli devor konstruksiyasi. 0 ‘rta Osiyo m e ’morchiligida aw ald an sinchli 
devor konstruksiyalar ko‘proq tu ra r jo y binolarida va m ahalla (guzar) masjid- 
larida keng qo ilan ilg an bo‘lib, uni q o ‘llashdan maqsad binoning m ustaiikam - 
ligini, turg‘unligini oshirish va zilzilabardoshligini ta ’m inlashdan iborat bo‘lgan. 
Sinchlar im oratning ustixoni qobiig'asi hisoblanadi.
Sinchli devorlar ikki xil: yakka sinch (bir qatorli) va qo'shsinch (ikki 
qatorli) bo'ladi. Yakkasinchli devorlar ko'proq ichki xonalarni ajratishda, ochiq 
ayvonlarni yon devorlarini tiklashda qo'llaniladi. Q o'shsinchli devorlar esa im ­
oratning tashqi devorlarida va tepaning og'irlik tushuvchi qismlarida qo'llaniladi. 
Q o‘shsinchli devorlar xonalar iqlim ining m o 'tadilligini ham t a ’m inlaydi. 
Tagsinch tepasinch (sarrovga) sinch bilan o*yiq va tirnoqlar yordam ida pastki 
qismi sinchlarning asosiy ustunlarini poydevorga m ahkam langan tagsinchga 
qotiriladi, ustimlarni tepa qismi esa (tepasinch) sarrovlaiga mahkam lanadi. Sar- 
rov-sinchli xona devoriga to 'sin (bolarlar) ostiga qo'yiladigan asosiy og‘irlikni 
ko'taruvchi xoda. Burchakdagi sinchlar ustungo‘sha deyiladi. Sinchlarni qa- 
dashda (terishda) o ‘ziga xos m e’moriy maktab mavjud. M asalan: Burchakdagi 
ustunni keyingi ustunga har ikkala tom ondan boshqa ustun bilan qiyalatib qoti­
riladi. Keyin ustunlar orasiga tirgakchalar havonlar va qalam a ch o 'p la r qoqila- 
di. Tagsinch sarrovga sinch bilan o'y iq va tirnoqlar yordam ida qim irlaydigan 
qilib biriktiriladi. Bu esa zilzilabardoshligini oshirish u ch u n qo'llaniladi.
Xovonlar — (tirgaklar) imoratni mustahkamligini oshiradi. Sinchlar orasiga 
g ‘isht, guvalalar urib devor xosil qilinadi. U stidan som onli suvoq bilan suvaladi.
Ustunlar. Binoning alohida o'm atiladigan tayanch qismi, tom ni ko‘tarib 
turishga xizmat qiladi. Toshdan, g'ishtdan ishlangan ustun asosga o'rnatilgan poy 
ustiga qo‘yiladi. U stun o'rnatilgan asos tag kursi deyiladi. Poyustun yog’o ch us- 
tunni chirishdan saqlash uchun qoMlanilgan. Poyustun ustiga m oslab toshdan 
yo'nilgan, ishmiy va girih naqshlar bilan bezatilgan. Asrlar davomida ustunlami 
shakli o ‘zgarib borgan, yuksak badiiy к о 'rmishga ega bo'lgan. Badiiy talqinida 
odam gavdasiga qiyos qilinadi. Ustunlarni ko'proq masjid- madrasalarning ayvon- 
larida, tu rar joy, jam oa binolarida, xon saroylarida, arklarda keng qo'Uanilgan.
Asosan tosh, g'isht, yog'och va m arm arlardan ishlangan. U stun ustu n - 
to ‘sinli konstruksiyalar milliy m e ’m orchilikda keng qo'llanilgan bo'lib, Xiva, 
Sam arqand, Buxoro, Toshkent kabi katta shaharlarda o ‘ziga xos m e ’m oriy us-

---

lublarda ishlangan va har bir viloyatni m e’moriy m aktabi ajralib chiqqan. Asr- 
lar davomida shaklan o'zgarib borib, yuksak badiiy ko'rinishga ega bo‘(gan. Shuning 
u chun davr uslubi taraqqiyotini ko'rsatuvchi asosiy belgilardan hisoblanadi.
K arnay ustun — karnay shaklini eslatuvchi ustun. Xivadagi Jum a masjidida 
tepaga kengayib boruvchi, kailagi alohida shakldagi ustun q o ‘Ilangan.
Shohayvonlarda, ko‘shk ayvonlarda ustunlar faqat tashqarida em as, xo- 
naning ichkarisida ham q o ‘llanilgan. Shohayvonlarda “ Q ashqarcha” usulidagi 
ayvonlarda ustunlar ju d a baland va baland — pastroq qilib ishlangan.
Bog‘ ichkarisida ham ustunli ayvonlar bezakli qilib ishlangan. K o‘shk — 
to 'rt ustunli, tom i qubbali yog'ochdan yoki qam ishdan engil qurilm alar ham
ustunlar yordam ida barpo bo'lgan. U stun tepasidagi bezakli qism i (kapitel) 
boshasi, ustun qoshi (bolar) to'sin deyiladi. 0 ‘zbekiston m e’morchiligida hozirda 
ham ustunlardan keng foydalanib kelinmoqda. Ayniqsa yog'och o'ymakorligida 
ishlangan ustunlar milliy m e’m oriy inshootlarni bezatishda q o 'l kelmoqda. 
M ustaqillik yillarida m e’moriy yodgorliklarga e ’tibor kuchayishi munosabati 
bilan ko'pgina masjid va m adrasalarni ta ’mirlash ishlarida yog'ochli ustunlardan 
keng foydalanilm oqda. U larni chidam liligini oshirish u ch u n maxsus eritm alar- 
da ishlov berib, ustidan lak b o 'y o q lar bilan qorejasib qo'llanilm oqda.