Yuksak sporali o‘simliklarning tuzilishi, ko‘payishi va ahamiyati

Qirqbo`g`imlilar sinfi — Equisetineae

Equisetineae sinfining vakillari poyasining “bo`g`imli” bo`lishi, ya`ni bo`g`im va bo`g`im oraliqlariga bo`lingan bo`lishi bilan xarakterlanadi. Bo`g`imlarda, odatda, juda reduktsiyalangan va ko`pincha bir-biri bilan qo`shilib, naysimon qinlar hosil qiladigan barglar halqa shaklida joylashadi. Shox halqalari ham bo`g`imlarda bo`ladi.
Qirqbo`g`imlar oilasi — Equisetaceae
Bu oilaga birgina qirqbo`g`im (Equisetum) avlodi kiradi. Uning 25 ga yaqin turi bor, bu turlar Avstraliyadan tashqari butun yer yuzida tarqalgan. Suv havzalarimizda, odatda, ko`p uchraydigan dala qirqbo`g`imi — Equisetum arvense bu oilaning xarakterli belgilari bilan tanishib chiqnsh uchun misol bo`la oladi. Uning poyasi uzun va shoxlanmaydigan bo`lib, to`g`ri tartib bilan gallanadigan bo`g`im va bo`g`im oraliqlariga bo`lingan.

Qirqbo`g`imlarning hammasi o`t o`simliklaridir. Qirqbo`g`imlar ichida eng kattasi janubiy amerika qirqbo`g`imi — E. giganteum bo`lib, bo`yi 12 m ga borgani holda, eni atigi 0,5-2 sm keladi. (E. giganteum chirmashib o`suvchi o`simlikdir). Qirqbo`g`imlarning bo`yi, odatda, 0,5-1 m bo`ladi.

Ba`zi qirqbo`g`imlarda vegetativ novdalar bilan spora beruvchi novdalar bir-biridan farq qilmaydi; ba`zilarida esa bu novdalar bir-biridan keskin farq qiladi (dimorfizm). Masalan, E. arvensening erta bahorda hosil bo`lgan novdalari och qo`ng`ir rangli va nozik bo`lib, uzoq yashamaydi.
Qirqbo`g`imlarning bo`yi, odatda, 0,5-1 m bo`ladi. Ularning hammasida gorizontal ravisha o`sib, juda shoxlanadigan va ko`pincha ancha yerni egallaydigan ildizpoya bor; ko`pgina qirqbo`g`imlar (E. arvense, E. heleocharis va boshqalar) ildizpoyasi yordamida vegetativ yo`l bilan ko`payadi.

Adabiyotlar:

• Burigin I. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O`qituvchi”, 1977.
• Mustafayev S. M. Botanika. Toshkent, “O`zbekiston”, 2002.
• Sahobiddinov S. S. O`simliklar sistematikasi. Toshkent, “O`qituvchi”, 1976.
• Васильев А. И. и другие. Ботаника: морфология и анатомия растений. М., “Просвещение”, 1988.
• Жуковский П. М. Ботаника. М., 1982.