Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig`ining iqtisodiy mohiyati va ahamiyati

YURIDIK SHAXSLARDAN OLINADIGAN FOYDA SOLIG`INING IQTISODIY MOHIYATI VA AHAMIYATI

Yuridik shaxslar

• Yuridik shaxslar - O'zbekiston Respublikasi rezidentlariga O'zbekiston Respublikasida hamda undan tashqarida ularning faoliyat manbalaridan olingan daromadlar (foyda) bo'yicha soliq solinadi.

Byudjet bilan foyda solig’i bo'yicha xisob-kitoblarni yuridik shaxslar mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ayrim tarmoqlar yuridik shaxslarining birlashmalari byudjet bilan xisob-kitoblarni O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qaroriga binoan markazlashtirilgan tartibda amalga oshirishlari mumkin.

• Byudjet bilan foyda solig’i bo'yicha xisob-kitoblarni yuridik shaxslar mustaqil ravishda amalga oshiradilar. Ayrim tarmoqlar yuridik shaxslarining birlashmalari byudjet bilan xisob-kitoblarni O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qaroriga binoan markazlashtirilgan tartibda amalga oshirishlari mumkin.

Jami daromad tarkibiga yuklab jo'natilgan tovar, bajarilgan ishlar, ko'rsatilgan xizmatlar va boshqa operatsiyalar uchun yuridik shaxs olishi lozim bo'lgan (olgan) yoki tekinga olgan pul yoxud boshqa mablag'lar kiradi.

• Jami daromad tarkibiga yuklab jo'natilgan tovar, bajarilgan ishlar, ko'rsatilgan xizmatlar va boshqa operatsiyalar uchun yuridik shaxs olishi lozim bo'lgan (olgan) yoki tekinga olgan pul yoxud boshqa mablag'lar kiradi.

Bunday daromadlarga quyidagilar kiritiladi:

• a) maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum.
• Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum deganda:
• yuklab jo'natilgan maxsulot uchun taqdim etilgan xisob-kitob hujjatlarida ko'rsatilgan summalar;
• buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan bajarilgan ishlar dalolatnomalarida ko'rsatilgan summalar;

xizmatlar ko'rsatilishi faktini tasdiqlaydigan hujjatlarda ko'rsatilgan summalar tushuniladi.

• xizmatlar ko'rsatilishi faktini tasdiqlaydigan hujjatlarda ko'rsatilgan summalar tushuniladi.
• Vositachilik faoliyatidan daromad oladigan (komission xaqlar, foizlar sifatida) korxonalar uchun tushum deganda soliq solinadigan davrda amalga oshirilgan barcha bitimlar bo'yicha olingan komission xaqlar (foizlar) summasi tushuniladi.

Yuridik shaxslarning daromadlari va ular bo'yicha tegishli chegirmalar soliqlarni xisoblab chiqarish uchun ular taalluqli bo'lgan xisobot davrida, to'lash vaqti va pulning kelib tushish sanasidan qatxi nazar, buxgalteriya xisobi to'g'risidagi qonun hujjatlariga muvofiq aks ettiriladi.

• Yuridik shaxslarning daromadlari va ular bo'yicha tegishli chegirmalar soliqlarni xisoblab chiqarish uchun ular taalluqli bo'lgan xisobot davrida, to'lash vaqti va pulning kelib tushish sanasidan qatxi nazar, buxgalteriya xisobi to'g'risidagi qonun hujjatlariga muvofiq aks ettiriladi.

Foyda solig`ining tavsifiy belgilari

• Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i

• Bevosita soliq

• Proporsional soliq

• Umumdavlat solig`i

Hisobot davrining soliq solinadigan foydasidan kelgusida chegiriladigan xarajatlar ular yuzaga kelgan paytda, ya’ni joriy hisobot davrida emas, balki keyingi o`n yildan ko`p bo`lmagan muddat ichida qisman-qisman chegiriladi.

• Hisobot davrining soliq solinadigan foydasidan kelgusida chegiriladigan xarajatlar ular yuzaga kelgan paytda, ya’ni joriy hisobot davrida emas, balki keyingi o`n yildan ko`p bo`lmagan muddat ichida qisman-qisman chegiriladi.

Bunday xarajatlarga quyidagilar kiradi:

• -yangi ishlab chiqarishlar, ssexlar, agregatlarni, shuningdek, seriyali va ommaviy ishlab chiqariladigan yangi mahsulot turlarini hamda texnologik jarayonlarni o`zlashtirish xarajatlari;
• -barcha turdagi asbob-uskunalar va texnik qurilmalarni o`rnatish va ishlab turgan holatida sinab ko`rish xarajatlari;
• -ishchi kuchlari qabul qilish va yangi ishga tushirilgan korxonada ishlash uchun kadrlar tayyorlash bilan bog`liq xarajatlar;
• -asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning jadallashtirilgan amortizatsiya summasi bilan belgilangan me’yorlar bo`yicha hisoblangan amortizatsiya summasi o`rtasidagi farq.

Soliq to`lovchining xarajatlari chegirib tashlanadigan va chegirib tashlanmaydigan xarajatlarga bo`linadi. Chegirib tashlanadigan xarajatlar quyidagilar:

• 1) moddiy xarajatlar;
• 2) mehnatga haq to`lash xarajatlari;
• 3) amortizatsiya xarajatlari;
• 4) hisobot davrining soliq solinadigan foydasidan kelgusida chegiriladigan xarajatlar;
• 5) boshqa xarajatlar.

Moddiy xarajatlarga quyidagilar kiradi:

• -xom ashyo, materiallar, butlovchi buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar;
• -ishlab chiqarilgan va (yoki) sotilgan tovarlarni o`rash va boshqacha tayyorlash uchun, shu jumladan, sotuv oldidan tayyorlash uchun, boshqa ishlab chiqarish va xo`jalik ehtiyojlari uchun materiallar, uskunalar hamda boshqa mol-mulkni ta’mirlash va ehtiyot qismlar;
• -inventar, xo`jalik anjomlari, amortizatsiya qilinmaydigan boshqa mol-mulk;
• -soliq to`lovchining texnologik, transport, boshqa ishlab chiqarish va xo`jalik ehtiyojlari uchun sarflanadigan barcha turdagi yoqilg`i-energiya, shu jumladan, soliq to`lovchining o`zi tomonidan energiyani hosil qilish, binolarni isitish, shuningdek, energiyani bir shakldan boshqa shaklga o`tkazish va uzatish xarajatlari;