‘z b e k I s t n r e s p u b L 1k a s I o L iy va ‘rta m a X s u c ta’l I m V a zir L ig I

Nazorat savollari
1.Yoqilg'i deb nimaga aytiladi?
2.Yoqi\g‘ining tarkibini ayting?
3. Yonish issiqligi deb nimaga aytiladi?
4. Shartli yoqilg‘i nima uchun kiritiladi?
5. Havoning ortikchalik koeffitsienti nima ?
170
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

XX B O B . B U G 4 Q O Z O N L A R I
67 § Asosiy tushunchalar
Suv bug‘ini hosil qiladigan qurilma bug‘ qozoni deb ataladi. Suv b u g ‘i 
b u g
1
dvigatelllarini harakatga keltiradi. Suv b u g ‘i sanoat va qishloq 
x o ‘jaligining ishlab chiqarishdagi ehtiyojlarida va binolarni isitishda 
ishlatiladi. Issiq suv ishlab chiqarishda, u m um iy va yashash uylarini 
isitishda ham da aholining kom munal-m aishiy ehtiyojlari uchun ishlatiladi. 
B ugb qozonlarida b u g ‘ yoqilg^dan ajralgan issiqlik yordam ida hosil 
qilinadi. Zamonaviy bug‘ qozonining chizm a tasviri 63-rasmda keltirilgan 
va u bu g ‘ qizdirgich, suv ekonom ayzeri va havo qizdirgichdan iborat. 
Bug
4
qozonda hosil b o ‘lgan bug‘ning harorati ortadi, bu esa bug‘ turbina 
qurilmasining foydali ish koeffitsienti oshishiga olib keladi.
Suv ekonomayzeri va havo qizdirgich qozonda yoqilgan yoqilg‘ining 
issiqligidan yaxshi foydalanish u chun o ‘rnatiladi.
Rasmda 1 — о ‘choc/ kamerasi; 2 - gorelka; 3 - baraban; 4 - siivni olib 
tushuvchi quvurlar; 5 - bug‘ hosil qiluvchi quvurlar: 6 - orqa ekranning davomi 
(feston); 7 - bug‘ qizdirgich; 8 - ekonomayzer; 9 - havo qizdirgich; 10 — 
к и кип 
ushlovchi; 1 1 — 
Шип 
so'ruvchi; 12 — tutun s o ‘ruvchi quvur.
Qozon agregati tarkibiga quyidagilar kiradi: o ‘txona qurilmasi (gorelka 
bilan kamera); qozon agregatining asosiy elem entlaridan biri b o ‘lgan 
b u g ‘ quvurlar (unda bug‘ hosil b o ‘ladi); b u g ‘ berilgan param etrlargacha 
qizdiriladigan bug‘ qizdirgich, bug‘ qozoniga beriladigan suvni isitish 
u c h u n m o ‘ljallangan ekonom ayzer va yoqilg‘ini yoqish u ch u n o ‘txonaga 
beriladigan havoni qizdirish uchun havo qizdirgichlar kiradi.
171
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0
‘choqda yoqilg‘i yoqiladi, buning natijasida ajralib chiqqan issiqlik 
miqdorining birqism i nurlanish yo'li bilan bug' hosil qiluvchi quvurlarga 
uzatiladi. Bu sirtlar ekran deb ataladi. Yonib boMgan m ahsulotlar bug' 
q iz d irg ic h , havo q i z d i r g i c h d a n o ‘tib tu t u n s o 'r u v c h i y o r d a m i d a
atmosferaga chiqarib yuboriladi.
bug1 va 
iste'molehi
64-rasm
Rastnda a) I — nasos; 2 — ekonomayzer; 3 — baraban; 4 — suvni 
hciydovchi quvur; 5
— 
kollektor; 6 — quvur; 7 — bug‘ qizdirgich
b) 1 — nasos; 2 — ekonomayzer; 3 — baraban; 4 — suvni haydovchi 
quvur; 5 — bug‘ hosil qiluvchi quvurlar (bug‘ va suv aralashmasi)
cl) 1 — nasos; 2
— 
ekonomayzer; 4 — suvni haydovchi quvur; 5
— 
kollektor;
6 — quvur
Iste’mol suvi nasos yordam ida ekonomayzerga beriladi. Bu yerda suv 
t o ‘yinish haroratigacha qizdirilib bug‘ qozonining barabaniga keladi. Bu 
yerdan suv tushuvchi quvurlar orqali ekran quvuriga keladi. Ekran 
quvurlarida hosil b o ‘lgan bu g
4
va suv aralashmasi barabanga kelib tushadi 
va bu yerda suvdan bug‘ ajratiladi. Bug‘ bug
4
qizdirgichga yuborilib o ‘ta 
qizigan bug
4
hosil qilinadi.
Bug
4
qozonlari suvning harakatlanishiga k o 4ra 3 xil b o
4
ladi:
1
) tabiiy ravishda bu g
4
va suv aralashmasi harakatlanadigan b u g
4 
qozonlari (64 a-rasm);
2
) s u n ’iy ravishda sirkulyatsiya b o 4ladigan (nasos yordam ida) bu g
4 
qozonlari (64 b-rasm);
3) barabanga ega b o 4lmagan b u g
4
qozonlari (64v-rasm)
172
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bug* ishlab chiqarish uchun m o ‘ljallangan inshoot va q urilm alar 
kompleksi qozon agregati bilan q o ‘shim cha qurilmalardan tashkil topadi. 
Qozon qurilmasining asosiy ish xarakteristikalariga quyidagilar kiradi.
1. Bug
4
unumdorligi (qozonning quvvati), bu vaqt birligida hosil 
b o i g a n bug‘ miqdori bilan aniqlanadi.
2. Bug‘ning parametrlari (bosimi va o ‘ta qizish harorati).
3. Qozon agregatining foydali ish koeffitsienti.
Qozon qurilmalarini quyidagi belgilarga k o ‘ra tasniflash m um kin.
1. Bug‘ unumiga k o ‘ra:
a) past unumli 
15—20 t/soat
b) 
0
‘rtachaunumli 
25^-30 dan 160^-220 t/soat gacha 
d) yuqoriunumli 
220-^-250 t/so at va yuqori
2. Bug
4
bosimiga k o ‘ra:
a) past bosimli 
9 at gacha (1 M P a)
b) o ‘rta bosimli 
14—40 at (1,4^4 M Pa)
d) yuqori bosimli 
100
at -И40 at
e) yuqori kritik bosimli 
255 at