Z. M. Yakubov cholg`u ijrochiligi

“Sibizg`a” Qadimuy milliy-an`anaviy cholg`u. Sibizg`a qamishdan 

---

166 
yasalgan nay turidagi cholg‟u bo`lib, uning kelib chiqishi Surxondaryo 
vohasidagi cho`ponlarga borib taqaladi, yani sibizg`aning yaratuvchilari 
cho`ponlardir. Uning ikkinchi nomi, xalq orasida ―Sibiziq‖ deb ham 
yuritiladi. Sibizg`aning 3-4 ta teshik-bosuvchi pardalari bor. Sibizg`aning 
ijrochilari asosan xalq orasidan chiqqan bo`lib, ular tomonidan 
yaratilgan zibizg`a kuylari ustozdan-shogirdga, og`izdan-og`izga o`tib 
bizgacha yetib kelgan. Sibizg`aning ovozi juda yoqimli va jarangdor 
bo`lib, uni eshitgan odam ruhan tetiklashadi va kayfiyati ko`tariladi. 
Sibizg`a cholg`u sozi hozirgi vaqtga kelib Surxondaryo viloyatida qayta 
tiklanib, takomillashnirilib, samonaviy kuylarga moslashtirilib keng ijro 
etilmoqda. Bu cholg`uda yaratilgan ―Sibiziq kuy‖ nomi bilan keng 
ommalashgan. 
“Do`mbira” Do`mbira torli-tirnama o`zbek xalq milliy-an‘anaviy 
cholg`u sozidir. Dutor tuzilishidagi Do`mbirada ipak yoki ichakdan 
qilingan ikkita tor bo`lib, bu torlar ko`proq kvarta oralig`ida sozlanadi. 
Do`mbira dastasiga boglangan yoki doimiy pardalar bo`lmaydi. 
Do`mbirada 
baxshilar o`z dostonlariga 
jo`r 
bo`ladilar. 
Do`mbiraning tuzilish shakli, dastasi, ikkita tor tikilishi va nihoyat, 
chalinishi bilan, Dutorni eslatadi. Do`mbiraning torlari Dutordek 
kvartya, ba‘zan kvintaga sozlanadi, lekin sozning aniq balandligi 
ijrochining sozlashiga bog`liq bo`ladi. 
Do`mbirada kuyning qanday ijro etilishi mahoratidan kelib chiqqan 
holda har bir do`mbirachi ijro etayotgan asarning emotsional obrazli 
holatiga-xarakteriga bog`liq. O`zbek Do`mbira kuylarida asosan 
‖Cho`poncha‖ asari musiqa jihatidan ajralib turadi. ―Kelinoyi‖ kuyi esa 
lirika jihatidan, ya‘ni yumshoq, mayin va ijrochilik xususiyatiga boy 
bo`lishi bilan boshqa turdagi Do`mbira kuylaridan farq qiladi. Bu kuyda 
ladli, ifodali, ya‘ni tuli balandlikda bo`lgan tovushlarning o`zaro 
aloqasini, betakror tovushlarning bir tonikaga intilishini, o`zaro bog`liq 
tovushlar tizilmasini kuzatish mumkin.‖ Qo`ng`irot‖, ―Laqay‖, ―Baxshi 
kuyi‖ kabi asarlarida asosan baxshining o`ziga bog`liq bo`lib qoladi. Bu 
kuylada Do`mbira dostonlarga aylanib ketga ba‘zi bir aniq dalillarni o`z 
ichiga oladi. 

---

167