Z. T. Taxirov nashr jarayoni asosiy bosqichlari

4-§. Badiiy tasvir usuli
• 
Badiiy nutq.
• Badiiy asar tili va uslubu
• Badiiy nutqni shakllantiruvchi vositalar.
• Badiiy nutqda tasvir.
Abdulla Qodiriy ikki sof, samimiy tuyg‘u egasi - chin m a’noda 
bir ko‘rishda hayotida keskin burilishga turtki bo'lgan orziqislmi 
his etgan, ikki yoshning o‘y - mulohazalari, his - tuyg‘uiari, 
quvonch - qayg‘usi,baxtini, foje qismatini shu qadar mahorat bilan 
yuksak badiiy darajada tasvirlaydiki, asar o‘quvchisining saviyasi, 
dunyoqarashi ma’lumoti, jamiyatdagi tutgan o‘midan qat’iy nazar 
his - tuyg‘larini junbushga keltiradi, ruhiyatini ko‘taradi.
Agar adib o‘ziga to‘q xonadonning hech bir kamchiliklar 
ko‘rmay yegani oldida, yemagani ketida, ikki yoshning pinhona 
(Toshkent - Marg‘ilon orasida tanda qo‘yib) uchrashib yurishlari, 
yurak sirlari, ishqiy sarguzashtlarini yohud Toshkent qayda-yu, 
Marg‘ilon qayda, Yusufbek hoji qayda-yu, Muzakarim qutidor 
qayda, 0 ‘zbek oyim kim-u, Oftob oyim kim - sen emas men 
deguchi kalondimog‘, zolim ota-onalar zulmi bilan zor qaqshagan 
ikki qalbning sho‘ri, qismatini bayon etganida edi unda Qodiriyning 
asari ham o‘nlab, yuzlab maishiy mavzudagi qissalardan biri bo‘lub
195

---

qolur edi. Romandagi voqealar asosan ikki ijtimoiy qatlam: birisi 
ijobiy - Otabek, Yusufbek hoji, Kumush, Hasanali va boshqalar, 
ikkinchisi salbiy - Homid, Qushbegi, Qo'rboshi, Musulmonqul, 
Xudoyorxon o‘rtasidagi ziddiyatlar zamirida rivojlanib boradi. 
Adib bosh qahramonini tabiati bilan ijtimoiy muhitning o‘zaro 
munosabati yuksak badiiy saviyada tasvirlaydi.
0 ‘zbek romanchiligi shunday bir osmonni, iste’dodi bor ijodchi 
unda o‘z badiiyati, tasvirdagi kashfiyoti bilan yorqin yulduz bo‘lib 
porlashi mumkin. Shu ma’noda Oybek ham mana shu osmondagi 
porloq yulduzlar - Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon qatorida porlay 
boshladi. Bunga u badiiy tasvirdagi o‘ziga xos san’atkorona usuli 
hamda qo‘llagan vositalari orqali erishdi.
“Qutlug4 qon ” romanining bosh qahramoni Yo‘lchining boy 
tog'asi - Mirzakarimboy xonadoniga muhtojligi tufayli kelishi bilan 
boshlanadi, so‘ngida u bu xonadonni tark etib, isyonchi olamonga 
qo‘shilib ketishi bilan tugaydi. Yo‘lchi tog‘asi xonadonida Gulnomi 
uchratadi va shu xonadonda uning baxt chechagi zavol topib, xazon 
bo'ladi. 
.
Oybekning “Qutlug‘ qon ” romanidagi voqealar kechgan makon 
va zamon ancha toraytirib olingan. Asardagi barcha - birinchi, 
ikkinchi, uchinchi darajali qahramonlar Toshkentdan chetga 
chiqmaydi. Aniqrog‘i voqealar asosan Toshkentning eski shahar 
qismida sodir bo‘ladi. Yo'lchi mehnat muhitida, Mirzakarimboy 
xonadoni-yu, bog‘idan tashqariga deyarli chiqmay yashaydi. 
Qahramon harakat doirasining bunday cheklanganligi ijodkor 
yagona tasvir usulini tanlanganidan dalolat beradi. Ishonch bilan 
aytish mumkinki, Oybek bu usulni ongli suratda tanlagan. To‘g‘ri

---

Yo‘lchi bilan Gulnor o‘rtasidagi munosabatlar asarda katta 
o‘rin egallaydi, lekin bular tasvirining o‘zi roman uchun kamlik 
qiladi, xatto ma’lum ma’noda uning badiiy qimmatini pasaytirar 
ham edi. Adib bunday bo‘lmasligi uchun asarga Nuri obrazini 
kiritadi va u Yo‘lchi hayotiga kira boshlaydi, natijada tasvirda 
romantik alomatlar paydo bo‘ladi. Keyinroq tasvir sahnasiga 
Gulnor chiqadi, u Yo‘lchi e ’tiborini o‘ziga qaratadi, qarabsizki, 
asarda ziddiyat nish uradi. Voqealaming shu tahlit davomida 
Yo‘lchi hamda Mirzakarimboy xonadoni - oilasi orasidagi farq -
ziddiyat kuchayadi. Xullas, romanda mehnatkash xalq, birinchi 
galda, Shokir ota, 0 ‘roz, Qoraboy, Yormatlar qiyofasida namoyon 
bo‘ladi. Xalqning tirik vakillari bo‘lmish bu qahramonlar tarixni 
yaratuvchilar sifatida maydonga chiqadi. Zero ijtimoiy harakatda 
xalq ishtirokini tasvirlashni realizm deydigan bo‘lsak, demak 
roman realistik tasvir uslubida yozilgan. Ikki yuksak ijodiy qudrat 
egasi Abdulla Qodiriy va Oybek tengsiz badiiy tasvir san’atkori 
ekanligi yuqoridagi misollarda yaqqol ko‘rinadi.