Z. X. A L im o V a transport vositalarida

4-BO‘L IM
G A Z SIM O N Y O N IL G ’IL A R
Mamlakatimiz yonilg‘i bazasida gazsimon yonilg‘i kattagina 
o ‘rin egallaydi. Undan foydalanish sanoatdagina emas, balki 
avtomobil tranportida ham yildan-yilga ortib bormoqda. Gazsimon 
yonilg‘i boshqa yonilg‘i turlariga nisbatan qator afzalliklarga ega: 
keng tarqalgan, arzon, uning katta zaxiralari mavjud, u havo bilan 
osongina aralashadi (taqsimlanadi) va rostlanadi. Gaz yonilg‘ilami 
issiqlik berishi yuqori. Ular yonganida yuqori harorat hosil qiladi, 
tarkibida korroziyalovchi agressiv moddalar yo‘q. 
Gazsimon 
yonilg‘idan foydalanish juda qulay: xonalar ifloslanmaydi, chunki u 
yonganda qorakuya va smolalar ajralib chiqmaydi, kul hosil 
bo‘lmaydi, yonish maxsullari tarkibida tirik tabiat uchun zaxarli 
moddalar yo‘q.
Gazsimon yonilg‘i markazlashtirilgan usulda saqlanadi, bu esa 
foydalanish uchun qulay, individual omborxona, maxsus omborlar 
talab etilmaydi. Gaz magistrallaridan foydalanish, ayniqsa, qattiq va 
suyuq yonilg‘i zaxiralari bo‘lmagan hududlar uchun juda muhim.
Gazsimon 
yonilg‘ilaming 
asosiy 
kamchiliklari, 
ulaming 
portlovchanligidadir. Agar xavfsizlik texnikasi hamda yong‘inga 
qarshi xavfsizlik qoidalariga rioya qilinsa, shuningdek, tavsiya 
qilingan tadbirlar bajarilsa, gaz ustanovkalaridan ishonchli va xavfsiz 
foydalanish mumkin.
Eng yuqori kaloriyali gazlar (yonganida 20000 kJ/m
3
yoki 5000 
kkal/m
3
issiqlik chiqaradigan)ga tabiiy gazlar, neft gazlari, yo‘ldosh 
gazlar, shuningdek neftni qayta ishlashda olinadigan turli kreking 
gazlari va boshqa gazlar kiradi.
4.1. Suyultirilgan uglevodorod gazi
Atmosfera bosimi va harorat noldan yuqori boMganda suyul­
tirilgan uglevodorod gazi gaz holatida bo‘ladi. Bosim bir oz 
76

---

oshganda(l,
6
MPa dan ko‘p emas) u bug‘lanadigan suyuqlikka 
aylanadi. Suyultirilgan gaz asosan propan(80% atrofida) va bu- 
tan(20%) gazlari aralashamasidan iborat bo'ladi. Bundan tashqari, 
unda oz miqdorda bo‘Isa ham etan, pentan, propilen, butilen va etilen 
gazlari bo‘ladi. Bir birlik suyultirilgan gaz yonganda ajralib 
chiqadigan issiqlik katta 
46 mJ/kg ga teng. Zichligi taxminan 
0,524g/sm3 (20°C atrofida) bo‘lgan suyultirilgan gaz yonganda 
chiqadigan hajmiy issiqlik 2400 mJ/m
3
dan ham ortib ketadi. Bu 
ko‘rsatkichni benzinga solishtirib ko‘rib, shuni aytish mumkinki, 
suyultirilgan gaz yonilg‘i 
sifatida benzinning o'rinini to‘liq bosa 
oladi. 1,6 MPa ish bosimiga mo‘ljallangan, nisbatan yupqa devorli 
po'lat ballonlarda avtomobilning foydali nagruzkasini kamaytir- 
masdan yetarli miqdorda gaz saqlash mumkin. Shuning uchun 
suyultirilgan gazda ishlaydigan avtomobillar benzinda ishlaydigan 
avtomobillar kabi yurish yo'liga ega.