Z. X. A L im o V a transport vositalarida

Muhayyo Shoumarovaga o'z m in n a t d o r c h i l i g i n i bildiradi.

---

1-B O ‘L IM
N E F T VA U N I Q A Y T A IS H L A S H M A H S U L O T L A R I
N eft ham da gaz yer qobig‘ining turli chuqurlikdagi qatlam larida, 
turli - tum an g ‘ovak 
va boshqa to g‘ jinslari orasida uglevodorod 
gazlari bilan birgalikda 1,2+2 kilom etr chuqurlikda yotadi. Y er 
q a’rida, asosan, qora rangli m oysim on suyuqlik b o ‘lgan neft uchraydi. 
N eft so‘zi forscha — yonib ketish, alangalanish m a ’nosini anglatadi. 
Y er q a ’rining cho‘kindi qism ida tarqalgan neft tashqi k o ‘rinishiga 
k o ‘ra o ‘ziga xos hidli quyuq m oysim on suyuqlik b o ‘lib, turli tusdagi 
jig ar rang k o ‘rinishga ega.
N eftning organik qoldiqlaridan hosil b o ‘lish m exanizm i ulardan 
kislorod bilan azotning y o ‘qolib, 
uglerod bilan vodorodning 
y ig ‘ilishiga asoslanadi. Y er q a ’rida neft hosil bo‘lishi organik hayot- 
ning keng rivojlana boshlagan davri, y a ’ni taxm inan bundan 350+400 
m illion yil oldin boshlangan.
N eftning 4,5+5 kilom etrdan pastda b o ‘lganlari tarkibida yengil 
fraksiyalari oz m iqdorda b o ‘lib, asosan, gazlar v a gaz kondensatlari 
yig ‘ilgan b o ia d i. Bosim , harorat va ichki o ‘zgarishlar ta ’sirida n eft 
katta m asofalarga siljishi m um kin. O datda, Y er q a ’rining bir necha 
o ‘n m etridan 5+6 kilom etrgacha chuqurlikda joy lash ad ig an m uhim
foydali qazilm alardan hisoblanadi.
N eftning o ‘rtacha m olekulyar m assasi 220+300 (b a’zan 450+470 
gacha ham yetadi) va neftning zichligi 770+920kg/m 3, b o ‘lib, 830 
kg/m 3 dan p ast b o ‘lgan turi yengil, 831+860 kg/m 3 atrofidagisi —
o ‘rtacha va 860 kg/m 3dan yuqorisi - og‘ir neft deb yuritiladi. N eftning 
yonish issiqligi 43000+45500 kDj/kg.
N eft tarkibida organik m oddalar m avjudligi tufayli uni qaynash 
harorati bilan emas, balki suyuq uglevodorodlam ing qaynash harorati 
bilan tavsiflanadi. N eft organik erituvchilarda eriydi, suvda erim aydi, 
am m o u bilan em ulsiya hosil qilishi mumkin.
Наг qanday tabiiy boylikni, shu ju m lad an , neft v a g az 
m anbalarini ham aniq bilish, cham alash va qanday geom etrik shaklda

---

joylashganligini o 'rg a n ish m uhim aham iyatga eg a b o ‘lgan vazifadir. 
Zahiralarni aniq hisoblash konda olib borilgan izlash v a qidirish 
natijalari asosida tayyorlanadi.
1.1-jadval
D un y o b o ‘y ic h a n eftn i q azib o lin ishi
DUNYO BO‘YICHA NEFT QAZIB OLISH
Mamlakatlar
2006 yilda
2003 yilda
N eft qazib 
olish miq­
dori, min t.
Jahon bozori 
bo‘yicha foizi 
(%)
Neft qazib 
olish miq­
dori, min t.
Jahon bo-zori 
bo‘yicha foizi 
(%)
Saudiya Arabiya
507
12,9
470
12,7
Rossiya
477
12,1
419
11,3
AQSh
310
7,9
348
9,4
Eron
216
5,5
194
5,2
Xitoy
184
4,7
165
4,4
Meksika
183
4,6
189
5,1
Kanada
151
3,8 
1
138
3,7
Venesuela
151
3,8
149
4
Boshqa
mamlakatlar
1757
44,7
1641
44,2
Dunyo bo‘yicha 
neft qazib olish
3936
100
3710
100
N eftning fizikaviy xususiyatlari va sifat k o ‘rsatkichlari uning 
tarkibidagi uglevodorodlam ing m iqdoriga bog‘liq. A gar neft tarkibida 
o g ‘ir uglevodorodlar m iqdori ustunlik qilsa, bunday neftlarda benzin 
v a m oy m oddalari kam roq b o 'lib , qatlam dagi harakati ham biroz 
sustroq b o ‘ladi.
O datda, qatlam ning yuqori qismida, gaz holatidagi eng yengil 
uglevodorodlar joylashadi, qatlam ning o ‘rta qism ida esa gaz va 
kondensat aralashm a holatda joylashadi, qatlam ning pastki qism ida 
o g ‘ir uglevodorodlar, y a ’ni neft joylashadi.
Q atlam holatidagi neft bilan yer yuziga olib chiqilgan neftning 
fizikaviy xossalari bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Buning 
asosiy sabablari - qatlam holatidagi neft yuqori bosim v a harorat 
ta ’sirida bo‘lib, k o ‘pincha tarkibida k o ‘p m iqdorda tabiiy gaz erigan 
6

---

xolda bo‘ladi. Yer yuziga olib chiqilgan neft, oddiy sharoitda yuqori 
bosim va harorat ta ’siridan xolos bo‘lgandan so‘ng tarkibidagi erigan 
gaz ajralib chiqishi natijasida deyarli barcha fizikaviy ko ‘rsatkichlari 
o‘zgaradi.
Respublikam izda neft va gaz sanoatining rivojlanishi ancha katta 
tarixga ega. 1870 - 1872 yillarda F arg‘ona vodiysida 200 ga y aqin neft 
m anbalari m a ’lum edi.
1.2-jadval