Заголовок Lorem Ipsum

Ikkinchi usuldagidek, 4- va 5- yillarda mos ravishda kam hisoblangan amortizatsiya (eskirish) summalari ushbu yillar hisob-kitoblarida soliq solish bazasidan kamaytirilishi yoki ular avtomashina kelgusi yillarda ishlatilganda va amortizatsiya (eskirish) hisoblanganda (bizning misolimiz bo‘yicha 60000+120000) 180000 so‘m miqdorigacha soliqga tortilmasligi lozim. Bunday hol uchraganda, qo‘shimcha ishlagan davrlarda hisoblangan amortizatsiya (eskirish) ning 180000 so‘mga miqdori soliqga tortilmasligi hisob siyosatida asoslangan tarzda ochib berilishi kerak.

Kumulyativ usul amortizatsiya (eskirish) ning tezlashtirilgan usullaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun xizmat muddatining birinchi yillarida amortizatsiya (eskirish) me’yoridan ko‘p miqdorda, keyingi yillarda esa me’yordan kam miqdorda hisoblanadi. Bizning misolimizda birinchi ikki yilda miqdordan mos ravishda 120000 (300000-180000) so‘m va 60000 (240000-180000) so‘m ko‘p hisoblangan. Ushbu summalar mos ravishda 1- va 2- yillar soliq hisob-kitoblarida soliq solish bazasiga qayta qo‘shilishi lozim. 3- yilda amortizatsiya (eskirish) me’yor miqdorida hisoblangan. Shuning uchun ushbu summa soliq solishga ta’sir qilmaydi. 4- va 5- yillarda mos ravishda amortizatsiya (eskirish) me’yordan 60000 (120000-180000) so‘m va 120000 (60000-180000) so‘m kam hisoblangan.

• Ikkinchi usuldagidek, 4- va 5- yillarda mos ravishda kam hisoblangan amortizatsiya (eskirish) summalari ushbu yillar hisob-kitoblarida soliq solish bazasidan kamaytirilishi yoki ular avtomashina kelgusi yillarda ishlatilganda va amortizatsiya (eskirish) hisoblanganda (bizning misolimiz bo‘yicha 60000+120000) 180000 so‘m miqdorigacha soliqga tortilmasligi lozim. Bunday hol uchraganda, qo‘shimcha ishlagan davrlarda hisoblangan amortizatsiya (eskirish) ning 180000 so‘mga miqdori soliqga tortilmasligi hisob siyosatida asoslangan tarzda ochib berilishi kerak.
• Kamayib boruvchi qiymatdan hisoblash usuli. Ushbu usul ham tezlashtirilgan usul hisoblanadi. Uning mohiyati shundaki, birinchidan amortizatsiya (eskirish) belgilangan me’yordan ikki karra miqdorda hisoblanadi, ikkinchidan, amortizatsiya (eskirish) bazasi bo‘lib har yilda qoldiq qiymat hisoblanadi.
• Bizning misolimizda yillik amortizatsiya (eskirish) me’yori 20%, ishlatiladigan me’yor – 40% (20% x 2). Ushbu usulda hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish), shuningdek qoldiq qiymat xizmat yillari bo‘yicha qo‘yidagicha bo‘ladi:

Yillar	Boshlan-g‘ich qiymat	Amorti-zatsiyala-nadigan qiymat	Amorti-zatsiya me’yori	Yillik amorti-zatsiya	Jamlan-gan amorti-zatsiya	Qoldiq qiymat
1	1000000	1000000	40%	400000	400000	600000
2	1000000	600000	40%	240000	640000	360000
3	1000000	360000	40%	144000	784000	216000
4	1000000	216000	40%	86400	870400	129600
5	1000000	-	-	29600	900000	100000

Asosiy vositalarni likvidatsiya qilish natijasida ko‘rilgan zarar yoki harajatlar korxonaning asosiy faoliyatiga bevosita aloqador hisoblanmaydi. Shuning uchun likvidatsiya bilan bog‘liq harajatlarni va likvidatsiya natijasida ko‘rilgan zararlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqarish yoki sotish harajatlariga qo‘shib bo‘lmaydi. Shuning uchun likvidatsiya natijalarini aniqlash va hisobga olish uchun schetlar rejasidagi maxsus 9210 «Asosiy vositalarning chiqimlari» scheti ko‘zda tutilgan. Ushbu schetning debetida likvidatsiya qilingan asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati (Bq), likvidatsiya qilish uchun qilingan harajatlar (Lx) jamlanadi. Bu schetning kreditida jamlangan amortizatsiya (Aj), likvidatsiya natijasida olingan moddiy aktivlarning qiymati (Lq) va likvidatsiya natijasida ko‘rilgan umumiy zararni (harajatlarni) hisobdan chiqarish aks ettiriladi. Mahsulot (ish,xizmat)ni ishlab chikarish va sotish buyicha harajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risida Nizomga muvofiq likvidatsiyadan ko‘rilgan zarar korxonaning asosiy faoliyatiga doir bo‘lmagan boshqa turdagi davr harajatlariga, bir vaqtning o‘zida foyda solig‘i bazasiga qayta qo‘shiladigan harajatlarga kiritiladi. Hisob siyosatida likvidatsiyaga doir harajatlarni va likvidatsiya natijasida ko‘rilgan zararlarni harakatdagi qonunlar, BHMS lar va Nizomga mos ravishda yagona tartibda ochib berishga erishish uchun ularni qo‘yidagi shartli misolda ko‘rib chiqaylik. Aytaylik, korxona avariya holatiga kelib qolgan binoni likvidatsiya qildi. Binoning boshlang‘ich qiymati (Bq) – 650000 so‘m. Likvidatsion qiymat ko‘zda tutilmagan. Likvidatsiya sanasiga jamlangan amortizatsiya (Aj) – 550000 so‘m. Likvidatsiya harajatlari (Lx):qulatish krani xizmati -30000 so‘m, yoqilg‘i sarfi- 3000 so‘m , hisoblangan ish haqi harajatlari-20000 so‘m, ijtimoiy sug‘artaga ajratmalar - 7740 so‘m. Likvidatsiya natijasida qabul qilingan va baholangan qurilish materiallari – 95000 so‘m. Likvidatsiya natijalari korxonaning hisob siyosatida qo‘yidagi tarzda yoritilishi kerak. 1. Asosiy vositani boshlang‘ich qiymatini (Bq) hisobdan chiqarish Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» - 650000 so‘m Kredit 0120 «Binolar, inshoatlar va uzatish qurilmalari» – 650000 so‘m 2. Likvidatsiyaga qilishga ketgan harajatlar (Lx) Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» - 60440 so‘m Kredit 6990 «Boshqa majburiyatlar» – 30000 so‘m Kredit 1030 «Yoqilg‘i» – 3000 so‘m Kredit 6710 «Mexnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» – 20000 so‘m Kredit 6520 «Ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha tulovlar» – 7440 so‘m

O‘zbekiston Respublikasida lizing operatsiyalarining hisobi Lizing to‘g‘risida Qonun, Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida Qonun, Soliq Kodeksi, BHMS № 6 «Lizing hisobi» va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan reglamentlashtirilgan. Ushbu qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarda lizingga doir barcha atama va tushunchalarning mohiyati, lizing operatsiyalarini hisobga olish tartibi atroflicha ochib berilgan. Lizing to‘g‘risida qonunga muvofiq (2- modda), lizing ijara munosabatlarining alohida turi bo‘lib, unda bir taraf (lizing beruvchi) ikkinchi tarafning (lizing oluvchining) topshirig‘iga binoan uchinchi tarafdan (sotuvchidan) haq evaziga egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasida belgilangan shartlarda berib qo‘yish maqsadida mol-mulkni (lizing ob’ektini) oladi. Lizing uch taraflamali va ikki taraflamali lizing shartnomasi asosida amalga oshiriladi. Uch taraflamali shartnomada sotuvchi, lizing beruvchi va lizing oluvchi ishtirok etadi. Ikki taraflamali shartnomada lizing beruvchi va lizing oluvchi ishtirok etadi. O'zbekiston Respublikasida lizingni ikki taraflamali shartnomaga asoslangan turi keng tarkalgan. Uch taraflamali lizing shartnomalariga asoslangan lizing operatsiyalarida uchinchi taraf bo‘lib lizing markazlari ishtirok etmokda, lekinda ular sotuvchi emas, balkim lizing beruvchi va lizing oluvchilar o‘rtasida vositachi rolini o‘ynamokdalar va buning evaziga lizing beruvchidan lizing to‘lovini ma’lum qismini rag‘batlantirish to‘lovi sifatida olmoqdalar.

Lizing beruvchi –bu lizing shartnomasi bo‘yicha lizing oluvchiga kelgusida topshirish maqsadida lizing ob’ektini sotuvchidan mulk qilib oluvchi shaxs (sub’ekt). Lizing oluvchi –bu egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasi bo‘yicha lizing ob’ektini olayotgan shaxs (sub’ekt). Sotuvchi – bu lizing beruvchiga lizing ob’ektini sotgan shaxs (sub’ekt).

• Lizing ob’ekti –bu iste’mol qilinmaydigan har qanday ashyolar, shu jumladan, korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, uskunalar, transport vositalari hamda boshqa ko‘char va ko‘chmas mulk. Yer uchastkalari va boshka tabiat ob’ektlari, shuningdek erkin muomalada bo‘lishi qonun hujjatlari bilan taqiqlangan yoki muomalada bo‘lishining maxsus tartibi belgilangan mol-mulk ( masalan, harbiy texnika, qurol-aslahalar, xom-ashyo va materiallar, tovarlar, pul mablag‘lari, qimmatli kog‘ozlar va shu kabilar) lizing ob’ekti bo‘lishi mumkin emas.
• Lizing moliyaviy va operativ ( joriy ) lizingga bo‘linadi.
• Moliyaviy lizing – bu lizingni shunday turi bo‘lib, unda lizing ob’ektiga mulkiy huquq va undan kelib chiqadigan risk va manfaatdorlikning asosiy qismi lizing shartnomasiga muvofiq lizing oluvchiga o‘tadi. Lizingni ushbu turida lizing shartnomasi muddatini tugashi bilan lizing ob’ekti lizing oluvchining mulkiga o‘tadi, agarda shartnomada boshqa holat ko‘zda tutilmagan bo‘lsa. Moliviy lizing deb tan olinish uchun lizing shartnomasi quyidagi talablardan biriga javob berishi kerak:

lizing muddati tugagach, lizing ob’ekti lizing oluvchining mulkiga o‘tsa; lizing shartnomasi muddati lizing ob’ektining xizmat muddatidan 80 % dan ortig‘ini tashkil qilsa yoki lizing shartnomasi muddati tugagach, lizing ob’ektining qoldiq qiymati uning boshlang‘ich qiymatining 20 % dan kamini tashkil etsa ; lizing oluvchi lizing ob’ektini qat’iy belgilangan narxda sotib olish huquqiga ega bo‘lsa; lizing shartnomasi davridagi to‘lovlarning umumiy summasi lizing ob’ekti qiymatining 90 % idan ortig‘ini tashkil qilsa. Operativ ( joriy ) lizing – bu lizingni shunday turi bo‘lib, unda tuzilgan lizing shartnomasi moliyaviy lizing shartnomasiga qo‘yilgan talablarning birontasiga ham to‘g‘ri kelmasligi kerak. Operativ lizingning muddati , odatda, bir yildan oshmaydi, ushbu muddat tugagach lizing ob’ekti lizing oluvchidan lizing beruvchiga qaytariladi. Lizing beruvchi lizing ob’ektini o‘z balansidan chiqarmaydi, lizing oluvchi esa uni o‘z balansiga qabul etmaydi. Demak, operativ lizingda lizing beruvchi lizing oluvchiga lizing ob’ektidan vaqtinchalik foydalanish huquqini hak tulash sharti bilan beradi. Lizing shartnomasi muddati tugashi bilan lizing ob’ekti lizing oluvchidan lizing beruvchiga qaytariladi. Sublizing-bu lizing oluvchi tomonidan lizing beruvchining roziligi bilan lizing oyu’ektini boshqa uchunchi shaxs (sub’ekt)ga ijaraga berilishi. Bunda lizing beruvchi sotuvchiga, lizing oluvchi lizing beruvchiga va sublizing oluvchi lizing oluvchiga aylanadi. Sublizing muddati dastlabki lizing shartnomasida ko‘rsatilgan muddatdan oshib ketmasligi lozim. Lizing to‘lovi - lizing shartnomasining muhim elementi bo‘lib, lizing oluvchi tomonidan lizing beruvchiga to‘lanadigan qarz summasini bildiradi. Moliyaviy lizingda lizing to‘lovi o‘z ichiga lizing ob’ektining qiymati va lizing beruvchining foydasi summalarini oladi. Operativ lizingda lizing to‘lovi lizing beruvchining shartnomada ko‘rsatilgan foyda summasidan iborat bo‘ladi. Lizing beruvchi oladigan foyda summasi lizing ob’ekti bo‘yicha hisoblanadigan amortizatsiya harajatlari, ta’mirlash harajatlari, mol-mulk solig‘i harajatlari, shuningdek lizing summasidan olinadigan QQS summalarini to‘liq qoplashi, shuningdek unga ma’lum darajada sof daromad keltirish talabiga javob berishi lozim.