Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti
Shaxsning rivojlanishida pedagogik-psixologik diagnostik tadqiqotlarni tashkil qilish
Download 0.53 Mb. Pdf ko'rish
|
shaxs rivojlanishining pedagogik va psixologik diagnostikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.3. Ta’lim mazmunida kelajak istiqbollarini tashxis (diagnostik) qilish
- Ta’lim jarayonida nazorat va hisobga olishning vazifalari
|
2.2. Shaxsning rivojlanishida pedagogik-psixologik diagnostik tadqiqotlarni tashkil qilish va o‘tkazish Tajriba o‘tkazish davomida rioya qilish kerak bo‘lgan talablar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
21
1. Sinaluvchilarga ko‘rsatmalarni yozma ravishda bir xil tarzda ma’lum qilmoqlik, og‘zaki shaklda berilgan taqdirda esa aynan o‘sha so‘zlar yordamida bir xil tarzda eshittirilishi; 2. Biror sinaluvchiga boshqalarga nisbatan hech qanday imkoniyat yaratmaslik; 3. Eksperiment davomida ayrim sinaluvchilar uchun qo‘shimcha tushuntirilishlar berilmaslik; 4. Turli guruhlar bilan bo‘ladigan eksperiment doimo imkon darajasida bir xil vaqtda va bir sharoitda o‘tkazilishi; 5. Barcha sinaluvchilar uchun topshiriqlarni bajarish vaqti bir xil belgilanishi va hokazo; Odatda metodika mualliflari uning o‘tkazilish jarayoni haqida aniq ko‘rsatmalar beradilar. Diagnostik metodikalar tadqiqot metodlaridan shu bilan farqlanadiki, bu metodikalar standartlashgan holda bo‘ladi. Standartlashtirish - testni o‘tkazish va bajarishni baholash jarayonining bir xilligidir. U ikki xil tarzda izoh etiladi: eksperiment jarayoniga yakka talablarni ishlab chiqish va diagnostik sinovlar natijalarini baholashdagi yakka mezonni (kriteriy) aniqlashdan iborat. Diagnostik metodlarni adekvat ishlab chiqish uchun eksperiment o‘tkazish sharoitlarini va uning natijalari tahlilini maksimal darajada standartlashtirish lozim bo‘ladi. Eksperiment shartlarini standartlashtirishga quyidagilar kiradi: a) eksperimentni o‘tkazish; b) instruksiya; v) testlashtirish jarayonining tasviri. Diagnostik eksperimentlarni standartlashtirish jarayoni o‘tkaziladigan tadqiqotning shart- sharoitlari, ko‘rsatmalari, blankalari, qayd qilish usullarini bir xil shakldagiligini anglatadi. Metodikalarni standartlashtirishning yana bir muhim bosqichi diagnostik tadqiqotning natijalarini taqqoslash mumkin bo‘lgan mezonlarni tanlashdan iborat bo‘ladi. (Chunki diagnostik metodikalarning muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsiz bajarishda oldindan tayyorlangan standartlari mavjud bo‘lmaydi). Umuman, diagnostik metodikalarning normaga asoslangan holda standartlashtirilishi - bu metodika mo‘ljallangan guruhdan farqlanmaydigan boshqa kattaroq sinaluvchilarda o‘tkazish bilan amalga oshirilishidir. Saralangan standartlashtirishda sinaluvchilar guruhida maxsus normalar ishlab chiqiladi, bunda ulardagi xususiyat berilgan topshiriqning nafaqat o‘rta bosqichida, balki undan kam yoki ko‘p jihatli bosqichida ham aniqlanadi. Natijada diagnostik tajribani muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz bajarilishining turli bosqichlarini baholash mumkin. Bu esa konkret sinaluvchining saralangan standartlashtirishga nisbatan holatini aniqlashga imkon 22
beradi. Ma’lumotlarni to‘plash bosqichi. Diagnostik metodlar yordamida ma’lumotlar to‘plash jarayoni o‘rganilayotgan xodisa va kishi haqidagi ob’ektiv va sub’ektiv ko‘rsatkichlar to‘plami bilan tanishishdan boshlanadi. Barcha mashhur psixodiagnostik metodikalar mualliflari tadqiq qilinayotgan sinaluvchining o‘tmish va hozirgi hayoti haqida mukammal o‘rganib chiqishga katta ahamiyat beradilar. Bu bilan tadqiqotning asosiy foni yaratiladi, tashhis va tahlil uchun zarur bo‘lgan shaxsning umumiy obrazi elementlari belgilanadi. Vaholanki, psixodiagnostik jarayon «tadqiqotchi-sinaluvchi» kabi o‘zaro munosabat tizimini yaratar ekan, adabiyotlarda ushbu tizimga oid daxldor turli o‘zgaruvchanlar ta’sirini tahlil qilishga diqqat qilinadi. Odatda vaziyatli o‘zgaruvchanlar, tadqiqot va vazifaning o‘zgaruvchan maqsadlari, tadqiqotchi va sinaluvchining o‘zgaruvchanlari ajratiladi. Bu ko‘rsatkichlar ahamiyati katta bo‘lsa-da, ularning ahamiyati tadqiqot o‘tkazishda, uni tahlil qilishda va olingan natijalarni qo‘llay bilishda inobatga olinishi lozim. Ma’lumki, testlashtirish jarayoniga kuchli ta’sir etuvchi hamma omillarni ham nazorat qilib bo‘lmaydi. Ammo testlashtirish jarayoniga tayyorgarlikda kutilmagan vaziyatlarni yuzaga kelishini inkor etish hamda ushbu jarayonni bir maromda o‘tkazishni ta’minlashdan iborat. Testdan foydalanayotgan psixolog, sinaluvchi havola etilayotgan topshiriq va vazifalarga barcha diqqat-e’tiborini yo‘naltirilganligiga, ularni hal etishda barcha kuch-quvvatlarini safarbar etishlariga to‘la ishonch hosil qilishi kerak. Fanda psixodiagnostik vaziyatlar klassifikatsiyasi yaratilgan bo‘lib, V.I.Drujinin (1990) ushbu vaziyatlarning to‘rtta varianti mavjudligini ta’kidlaydi: 1) tadqiqotda ixtiyoriy ishtirok etish va keyingi bosqichlarni mustaqil tanlovi (psixologik maslahat); 2) tadqiqotda majburiy ishtirok etishi, ammo keyingi harakatlarda mustaqil tanlovga ega bo‘lishi (testni ishlab chiqishda talablarni o‘rganish); 3) tadqiqotda majburiy ishtirok etish va tadqiqotdan so‘nggi harakat tanlovi bog‘lab qo‘yilgan (egallab turgan mavqei talablariga ko‘ra mos keluvchi testlashtirish); 4) tadqiqotda ixtiyoriy ishtirok, lekin keyingi harakatlar bog‘langan (professional tanlov). Shuni qo‘shimcha sifatida aytish kerakki, har qanday psixodiagnostik tadqiqotlar sinaluvchilarda tajriba motivini faollashtiradi, uni minimal darajaga olib kelish esa psixolog vazifalaridan biri hisoblanadi. Metodikalarni tanlash shunga asoslanadiki, ular iloji boricha shaxsning individual xususiyatlarini o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak bo‘ladi. Bu – o‘z o‘rnida diagnostik yechim va tahlilning aniqligiga sabab bo‘ladi. 23
Diagnostik vazifalarga mos keladigan metodikalarni tanlanishi, tadqiqotni o‘tkazilishini shakllantirilishi va olingan natijalar foydalanilayotgan metodikalar xususiyatlari asosida aniqlanadigan bo‘lishi kerak. «Xomaki» baholar standart kattaliklarga, aqliy koeffitsientlarga aylanadi hamda «shaxs ko‘rinishi chizmasi» yaratiladi. Interpretatsiya va qayta ishlash bosqichi. Psixodiagnostik sohadagi ko‘pgina mutaxassislar, tadqiqotdan olingan natijalarning miqdoriy baholanishi foydali ekanligi to‘g‘risida fikr bildiradilar. Ammo tadqiqot ma’lumotlarini umumlashtirishning qanday yo‘llari ishonchliroq bashorat qilishga olib borishi borasida qarama-qarshi fikrlar ham mavjud: klinik- sub’ektiv tajribaga, intuitsiyaga yo‘naltirilgan, yoki statistik-ob’ektiv, kriteriylarga yo‘naltirilganlarimi? Klinik yondashuv sifatli tahlilga asoslangan holda amalga oshadi. Uning muhim xususiyatlari “sub’ektiv hukm”ga va professional tajribaga ishonch bo‘lganligidadir. “Sof holda”gi klinik yondashuv haqiqiy fikrlashdan uzoq bo‘lmaydi. Statistik yondashuv ob’ektiv (miqdoriy) ko‘rsatkichlarni, ularning statistik qayta ishlanishni inobatga olishni e’tirof etadi. Sub’ektiv hukmning ahamiyati minimumga olib kelinadi. Bashorat empirik jihatdan aniqlangan statistik mos kelishligi asosida amalga oshadi. Klinik va statistik bashoratning samaradorligi haqidagi masala psixologlar tomonidan ko‘p marotaba muhokama qilingan va hozirgacha ham munozaralar predmeti bo‘lib kelmoqda. Ushbu munozaralarga asos solgan P.Mil (1954), bu sohada ancha tajribaga ega bo‘lganligi bois shunday xulosaga keladiki, statistik bashorat klinik bashoratga nisbatan samaraliroq ekanligini ta’kidlaydi. Chunki, psixolog inobatga olishi kerak bo‘lgan diagnostik ma’lumotlar hajmining kengayib borishi avvaliga o‘sishiga, so‘ngra esa bashoratning aniqligini kamayib borishiga olib keladi. Lekin bu klinik yondashishlar psixodiagnostikada ahamiyatli o‘rin egallamaydi, degani emas. Shaxsni har tomonlama bog‘lanishlar va munosabatlar doirasida ta’riflash vazifasi turganda statistik yondashish klinik yondashishning o‘rnini bosa olmaydi. Klinik yondashuvga muqobilini topish murakkab. Diagnostik tadqiqotlarni to‘laligicha amalga oshirishda asoslangan psixologik xulosalarni qilish zarur. Ko‘pgina diagnostik vaziyatlar klinik va statistik yondashuvlarning qarama-qarshi taqqoslanishini emas, balki garmonik jihatdan mosligini ta’minlanishini taqozo etadi.
Diagnostik ma’lumotlarning ishonchliligi va sifati ma’lum darajada tekshiruv metodi sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Ular mos keluvchi texnik tekshiruv yordamida avvalo korreksion statik metodlar yordamida aniqlanadi. Psixodiagnostik metodning ishonchlilik darajasi uchta shartga bog‘liq bo‘lib, ular
24
quyidagilar: metodning ob’ektivligi; test misollarining bir xilligi; tekshirilayotgan shaxs xususiyatlarining muvozanatlashganliligi; Metodning ob’ektivliligi - bu olingan ma’lumotlar va ularning psixodiagnostik interpretatsiyasini tadqiqotchiga bog‘liq emasligi. G.Vitslak o‘z qarashlarida metodning ob’ektivligini uchga bo‘lib o‘rganadi. test o‘tkazishning ob’ektivligi; tahlilning ob’ektivligi; olingan ma’lumotlar interpretatsiyasining ob’ektivligi. Ma’lumki, turli tadqiqotchilar bir-biridan mustaqil holatda ayni psixologik metod bilan, bir xil eksperimental sharoitda foydalanadilar. Ular olingan natijalari solishtirilib metodning ob’ektivlik koeffetsenti chiqariladi. Ammo metodning ob’ektivligini amaliy jihatdan tekshirishda bir muncha qiyinchiliklar vujudga keladi, chunki bir xil eksperimental sharoitlarni vujudga keltirish juda qiyindir. Ishonchlilik har doim ham validlikni ifodalamaydi. Ko‘pgina psixologlar shunday xatoga yo‘l qo‘yishadiki, ular avvalo tekshirishning ma’lum bir protsedurasini taklif etib, ob’ektlarni barqaror farq qila olishga bo‘lgan ishonchliligi ko‘rsatiladi-yu, ammo validlik haqidagi masala ochiq qolaveradi. Masalan, sensor psixofizikada o‘rganilayotgan sezgi xususiyatlari oddiy jismoniy stimullar bilan bir xil determinatsiyalashgani uchun validlik darajasi sezilarli ahamiyat kasb etmasa, diferensial psixometrikada validlik muammosining ahamiyati keskin oshib ketadi. Shuning uchun biz quyida validlikka alohida e’tiborni qaratamiz. Validlik. Psixodiagnostikada validlik - faoliyatni o‘zlashtirishga bo‘lgan muvaffaqiyatni tekshirishda test masalalarining ayni shu faoliyat xususiyatlariga mos kelishini sinab ko‘rishda qo‘llaniladi. Fanda validlikning bir necha turlari farqlanadi: a) Konstruktiv validlik - uni baholash testlashtirish ob’ektini psixologik tahlil qilishni taqozo etadi. Ya’ni, test natijalari ajratilgan xususiyatni qay tarzda tekshirishni o‘rganadi. Masalan, o‘zlashtirishning diagnostik nazoratida mujassam bo‘lmagan indikatorlar haqiqatdan ham o‘quv jarayonining shart-sharoitlarini namoyon qiladimi yoki yo‘qmi va hokazo. b) Kriterial validlik - test natijalari yordamida, individning bizni qiziqtirayotgan xatti- harakat aspektining hozirgi vaqtdagi va kelajakdagi holati haqida hukm chiqarish mumkinmi yoki yo‘qmi, degan masalani aniqlash imkonini beradi. Buni aniqlash uchun test natijalari tashqi kriteriylar bilan solishtiriladi yoki turli testlar natijalari taqqoslanadi.
25
v) Prognostik validlik - tashqi kriteriylar va sinaluvchining xulq-atvori bashorati aniqlanadi. Metodning validligi - psixodiagnostik metodning natijalari ayni o‘rganilayotgan ob’ekt xususiyatlariga mos kelishidir. Validlik tushunchasini ishonchlilik tushunchasidan farqini o‘rganilayotgan tadqiqotning “ob’ekti” va “predmeti” farqini ajratish bilan tushuntirish qulaydir. Psixologik-pedagogik diagnostikaning asosiy tamoyillari. Albatta, har bir fan sohasi o‘ziga xos ob’ektga va predmetga hamda ularga mos keladigan tadqiqot yoki amaliy metodlariga, o‘z tamoyillariga egadir. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, psixologik- pedagogik diagnostikaning asosiy tamoyillarini ko‘rsatib o‘tamiz: 1. Diagnostika nazariyasi va metodikalarining ilmiy asoslanganligi. Diagnostika ob’ektini yaxlit ravishda genetik va tizimli tahlil qilish, ularni modellashtirish, qo‘llaniladigan metodikalar, ko‘rsatkichlarning ilmiy asoslanganligi, olingan natijalar va ularning interpretatsiyasining ishonchliligi, aniqligi, validligini puxta ishlab chiqilgan metodik asoslarda ta’minlash. Ilmiy asoslanganlik tomoyili qo‘llanilayotgan metodikalarning etnik, ijtimoiy muhitga, shu jumladan diagnostika o‘tkazilayotgan o‘quv yurti, o‘quv guruhi va auditoriyaga mosligini talab qiladi. Bu tamoyilga amal qilish pedagogik-diagnostikalarni turli xil yengil, «ko‘ziga yaxshi ko‘ringan» yoki «qo‘liga tushib qolgan» metodikalarni bilib-bilmay qo‘llashdan saqlaydi. 2. Diagnostikaning izchilligi va aniq yo‘nalganligi. Psixologik-pedagogik diagnostika boshqa psixodiagnostik va pedagogik diagnostikadan farqli ravishda aniq yo‘nalishga, aniq ob’ektga va maqsadga qaratilgan. Shu sababli diagnostika faoliyati (jarayonining) natijalari umumiy xulosalar, abstrakt mulohazalardan emas, balki aniq shaxsga (masalan, talaba), aniq guruhga tegishli bo‘lishi, diagnostika natijasida aniq xulosa chiqarib, kamchiliklarni bartaraf qilish, yordam berishning aniq yo‘llarini ko‘rsatib berishi lozim. 3. Diagnostika shakl va metodlarining optimalligi. Qo‘llanilayotgan metodikalar, talabaga yondashish usullarining amaliyotchi psixolog, pedagog yoki psixodiagnostga kam kuch va vaqt sarflab, talaba haqida muhim, sifatli, katta amaliy ahamiyatga ega ma’lumotlar yig‘ishga imkon berishidir. Diagnostikaning shakl va metodlarining optimalligini ta’minlash uchun psixodiagnostikada ko‘p yillar davomida qo‘llanilib kelayotgan, qulay, oddiy va shu bilan birga samarali metodlarini tanlash hamda qo‘llash zarur. 4. O‘rganish ob’ekti haqida faktlarni yig‘ish, bayon qilish va to‘g‘ri yo‘lga solishning birligi. O‘rganilayotgan ob’ekt haqida ma’lumotlar yig‘ish, ularni pedagoglarga ko‘rsatish va diagnostika jarayonida o‘rganilayotgan talabaga yoki
ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirishda, kamchiliklarni bartaraf qilishda o‘quv yurti rahbarlariga, pedagoglarga
26
ma’lum psixologik-pedagogik yordamlar berish, to‘g‘ri yo‘lga solish, qo‘llab-quvvatlash vazifalarning birgalikda olib borilishidir. 5. Diagnostikaning ketma-ketligi va uzluksizligi. Diagnostikaning bosqichma-bosqich amalga oshira borish, o‘quv jarayoniga, talabaning o‘zlashtirishiga halaqit berayotgan sabablarni ochish, olingan natijalardan keyingi bosqichlarda, ta’lim-tarbiya jarayonida uzluksiz foydalanishda yuzaga chiqadi. 6. Diagnostika metodlari va jarayonlarining qulayligi va ommabopligi. Diagnostika metodlarining oddiyligi, amaliy psixologlar, pedagoglar, o‘quv yurti rahbarlari, tekshiriluvchi uchun qulayligi, ularda diagnostikaga nistaban qiziqish, intilish uyg‘otishga xizmat qilishini ta’minlovchi tamoyildir. 7. Diagnostikaning har tomonliligi (kompleksliligi). Bu tamoyil talaba shaxsini, uning individual-psixologik xususiyatlarini, psixik jarayonlarining rivojlanganlik darajasini, o‘quv faoliyatining boshqa xususiyatlarini o‘rganish uchun tanlangan metodlar va metodikalar talabani bir butun holda, har tomonlama o‘rganish, ta’riflash, yondashish imkonini berishda yuzaga chiqadi. Diagnostik metodikalar bir-biri bilan bog‘liq bo‘lishi, bir-birini to‘ldirishi bu tamoyilning asosiy talablaridan biridir. 8. Diagnostikaning talaba rivojlanishining kelajagini, oqibatlarini oldindan ko‘ra olish (bashorat qilish) imkonini bera olishi. Har qanday psixologik-pedagogik diagnostika talabaning kechagi yoki bugungi kundagi rivojlanish darajasini, o‘quv jarayonining tashkil qilganlik darajasini ko‘rsatib berish bilan cheklanib qolmasligi lozim. Diagnostik jarayonda o‘rganilayotgan ob’ektning “kelajagi”, ertangi kuni, taraqqiyot an’analari ma’lum omillar ta’sirining oqibatlarida ochib berilishi kerak. Shu holdagina, bashorat mohiyatidan kelib chiqqan holda ta’lim-tarbiya jarayonida yo‘l qo‘yilayotgan xatolar, talaba taraqqiyotidagi ko‘zga tashlangan kamchiliklarni bartaraf qilish, to‘g‘ri yo‘lga solish imkoniga ega bo‘lamiz. Shu sababli psixologik-pedagogik diagnostika metodlarining prognostik bo‘lishi eng muhim talablardan biridir. Psixologik testlardan foydalanadigan kishilar uchun qo‘yiladigan maxsus talablar. Psixodiagnost o‘z xatti-harakatini amalga oshirayotgan bir vaqtda, quyidagi bosqichlarga amal qilishi lozim bo‘ladi. Birinchidan, diagnostik faoliyat ob’ekti, maqsadi va vazifalarini aniqlash; Ikkinchidan, diagnostika ob’ektini o‘rganishning mezonlari va ko‘rsatkichlari (indikatorlari)ni belgilash; Uchinchidan, diagnostik faoliyat vazifasini bajarish uchun zarur bo‘lgan metodikalarni tanlash;
27
To‘rtinchidan, tanlangan metodikalar yordamida ma’lumotlar yig‘ish (tadqiqot o‘tkazish); Beshinchidan, olingan natijalarni sifat va miqdor jihatdan qayta ishlash; Oltinchidan, psixologik tashhis ishlab chiqish va xulosalarni chiqarish; Yettinchidan, psixologik bashorat ishlab chiqish (Kutiladigan natijalarni oldindan taxmin qilish); Sakkizinchidan, tuzatish va yordam berish yo‘llari, usullari va rejasini yaratish.
Amaliy tavsiyalarning sifatlilik darajasi quyidagi bosqichlarning uzviyligiga: a) tekshiruv ob’ektining aniqlash; b) tekshiruv metodini aniqlash; v) metodni tahlil qilish; g) ma’lumotlar interpretatsiyasi; d) metodning sifatlilik kriteriylarini aniqlashlarga bog‘liq bo‘ladi.
Psixolog tashhischining kodeksdagi axloqiy-ma’naviy normalarining asosiy tamoyillari qatoriga aytish joiz bo‘lgan omillar: 1. Psixodiagnostning sinaluvchiga nisbatan muvaffaqiyati; 2. Ob’ektivlik, haqqoniylik va o‘z faoliyatidagi yuqori talablarga rioya qilishga asoslangan mas’uliyatlilik; 3. Jamiyatning axloqiy talablariga mos keluvchi axloqiy va xuquqiy standartlar; 4. Psixodiagnostning omma oldida o‘zini tuta bilishi; 5. Sinaluvchi haqidagi ma’lumotlarni sir saqlash, kofidensiallik; 6. Sinaluvchi bilan bo‘lgan ishonchli munosabatlar, uni tadqiqot xarakteridan xabardor qilish; 7. Tadqiqot natijalarini oshkor qilmaslik; 8. Tadqiqotdagi ehtiyot choralar; 9. Metodikalarni nashr qilinish shartlari, imkoniyatlari va bu boradagi cheklanishlari; 10. Diagnostik natijalarni tahlil qilish.
Ta’limni baholashda ziddiyatli qarashlarning tug‘ilishini buyuk pedagog
Ya.A.Komenskiy ham ta’kidlab o‘tgan edi. U pedagoglarni o‘zlari ega bo‘lgan baholash 28
huquqidan aql bilan foydalanishga chaqirgan. Ta’lim oluvchilarga nisbatan nazoratning ob’ektiv bo‘lishiga erishish didaktik tizimlarning asosida yotadi.Olimlarning ta’kidlashicha, demokratlashgan ta’lim tizimida yuzaki (formal) nazorat bo‘lmasligi lozim, Didaktik nazorat ta’limning o‘ziga xos metodi sifatida aniq ifodalangan ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi xususiyatga ega bo‘lishi o‘z-o‘zini nazorat qilish bilan birlashishi, eng avvalo, ta’lim oluvchining o‘zi uchun zarur va foydali bo‘lishi lozim.Ta’lim tizimini demokratlashtirish bilim, ko‘nikma va malakalarni nazorat va baholashdan emas, balki baho yordamida o‘qishga undashning murakkab shakllaridan voz kechishni talab qiladi. O‘quvchilarning o‘quv mehnatini rag‘batlantirishning yangi usullarini izlash, ta’lim va tarbiya sohasida kuch to‘plab borayotgan shaxsiy foyda tamoyili yangicha yondashuvlarni belgilab beradi. Tashhislash tizimida baho rag‘batlantirish vositasi sifatida bir qator afzalliklarga ega. Birinchi navbatda, baholovchi fikrlar (ballar) qo‘llanishi mumkin bo‘lgan tashhislash natijalari shaxsning yetuklik darajasini belgilashga ko‘maklashadi, bu esa raqobatli ta’lim sharoitlarini yaratishda muhim omil sanaladi. Ta’lim (shuningdek, nazorat)ning ixtiyoriyligi tamoyili bilan boyitilgan baho o‘tmishda o‘quvchilar uchun majburiy bo‘lgan ta’limning zaruriy vositasidan shaxsiy reyting – shaxsning jamiyatdagi mavqei ko‘rsatkichini tadrijiy aniqlash usuliga aylanadi. Ta’lim jarayonida nazorat va hisobga olishning vazifalari. Ta’lim jarayonining muhim tarkbiy qismlaridan biri - nazorat va hisobga olishdir. Bu tushunchalar o‘ziga xos mohiyat va xususiyatlarga ega. O‘qituvchi nazorat va hisobga olishni to‘g‘ri tashkil etsa, ta’lim jarayonining samaradorligi ortadi. Buning uchun o‘qituvchi o‘quvchining o‘quv materiallarini o‘zlashtirish darajasini aniqlab berishi lozim.
o‘lchash va baholashni anglatadi. Aniqlash va o‘lchash esa tekshirish deb ham ataladi. Tekshirish – nazoratning tarkibiy qismi bo‘lib, uning asosiy didaktik vazifasi o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida teskari aloqani ta’minlash, pedagog tomonidan o‘quv materialini o‘zlashtirish haqida ob’ektiv axborot olinishi, bilimlardagi kamchilik va nuqsonlarni o‘z vaqtida aniqlashni ta’minlashdir. Tekshirishning maqsadi nafaqat o‘quvchining bilim darajasi, sifati, shuningdek, uning o‘quv mehnati hajmini ham aniqlashdan iborat. Tekshirish tizimidagi birinchi bosqich ta’lim oluvchilarning bilim darajasini oldindan aniqlash hisoblanadi. Odatda, u o‘quv yili boshida o‘quvchilar tomonidan avvalgi o‘quv yilida o‘zlashtirilgan bilimlari darajasini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Bu kabi tekshirish, shuningdek, o‘quv yilining o‘rtasida yangi bo‘lim (kurs)ni o‘rganishga kirishilganda ham o‘tkazilishi mumkin va o‘rinli. Bilimlarni tekshirishning ikkinchi bosqich har bir mavzuni o‘zlashtirish jarayonidagi
|
