Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti


II.1. Hozirgi zamon o`zbek tilida erkin va turg`un birikmalar hamda frazeologik


Download 0.63 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/79
Sana09.01.2022
Hajmi0.63 Mb.
#263521
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   79
Bog'liq
frazeologik birikmalarning paydo bolish yollari va ularning ozbek tilidagi muqobillarini tadqiq etish usullari (1)

II.1. Hozirgi zamon o`zbek tilida erkin va turg`un birikmalar hamda frazeologik 

chatishmalar 

Nutq  jarayonida  fikrimizni  bayon  qilish  uchun  so`zlar  yordamidagina  emas,  balki  bir 

necha so`zlarning barqaror bog`lanishidan hosil bo`lgan birikmalardan ham foydalanamiz. 

                                                 

2

 Frazeologiya - (yun.) Phrasis – “ibora”, logos – “so`z” 




 

 

 



25 

 

 



 

Masalan, Toshkentdagi istiqlol davrida qurilgan inshootlarni ko`rib,og`zim ochilib qoldi

Bu gapda og`zim ochilib qoldi birikmasi so`zlovchi tomonidan nutqqa tayyor holda olib kirilgan.  

Og`iz ochilib qolmoq birikmasi nutq jarayoniga qadar ham tayyor holda barqaror birikma 

sifatida mavjud va mazmunan bir leksema  hayron bo`lmoq  leksemasi ifodalagan ma`noga teng 

bo`ladi. Yoki yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda, deydi xalqimiz, jumlasida 

deydi xalqimiz birikmasi tarkibidagi so`zlar o`zaro erkin bog`langan bo`lsa, undan oldingi so`zlar 

so`zlovchi  nutqiga  qadar  xalqimiz  tomonidan  yaratilgan,  tilimizda  tayyor  holda  so`zlarning 

xuddi shunday tarkibini doimiy saqlagan holda mavjuddir. 

Ikki  va  undan  ortiq  so`zlarning  o`zaro  barqaror  munosabatidan  tashkil  topgan,  nutq 

jarayoniga tayyor holda  olib  kiriluvchi,  til  egalari  xotirasida imkoniyat  sifatida mavjud bo`lgan 

til birliklari barqaror birikmalar deyiladi. 

Barqaror birikmalarning eng xarakterli belgilari quyidagilar:  

1. 


Nutq jarayoniga qadar tilda mavjudlik: nutqqa tayyor holda olib kirishlik. 

2. 


Ma`no butunligi. 

3. 


Tuzilishi  va  tarkibining  barqarorligi.  Barqaror  birikmalardan  o`rinli  foydalanish 

nutq go`zalligini ta`minlaydi, shuning uchun ular nutqimiz ko`rki hisoblanadi. 

Barqaror  birikmalarni  o`rganuvchi  tilshunoslik  bo`limi  paremiologiya

3

,  barqaror 



birikmalar lug`atini tuzish muammolarini o`rganuvchi bo`lim esa paremiografiya

4

 sanaladi. 



Barqaror  birikmalar  nutqqa  tayyor  holda  olib  kirilishi,  tarkibiy  qismlarning  barqarorligi 

belgisiga  ko`ra  umumiylikni  tashkil  etsa  ham,  ma`no  butunligi  nuqtayi  nazaridan  turlichadir. 

Shunga ko`ra barqaror birikmalar quyidagi guruhlarga bo`linadi: 

1. 


Frazeologizmlar 

2. 


Maqol va matallar 

3. 


Aforizmlar 

Frazeologizmlar  uch  turli  bo`ladi:  erkin  birikmalar,  turg`un  birikmalar,  frazeologik 

chatishmalar. 

Tarkibidagi  bir so`z to`g`ri, ikkinchi  so`z esa ko`chma ma`noda bo`lib  birikkan iboralar 



erkin  birikmalar  deyiladi:  hordiq  (to`g`ri  ma`noda)  chiqarmoq  (ko`chma  ma`noda),  holdan 

(to`g`ri  ma`noda)  toymoq  (ko`chma  ma`noda),  so`zida  (to`g`ri  ma`noda)  turmoq  (ko`chma 

ma`noda) kabi. 


Download 0.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling