Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat unversiteti pedagogika fakulteti

2.3 Boshlang’ich sinf o’quvchilariga bo’lish amalini o’rgatishda 

matematik o’yin va didaktik materiallardan foydalanish usullari 

 

Boshlang’ich  ta’lim  jarayoni  juda  murakkab  jarayondir,  chunki  bola  o’yin 

faoliyatidan  ta’lim  faoliyatiga  ko’chadi.  Bolaning  o’yin  faoliyati  bilan  ta’lim 

faoliyati  o’rtasidagi  uzluksizlikni  ta’minlash  boshlang’ich  sinf  o’qituvchisidan 

katta  mas’uliyatni,  bilim  va  pedagogik  mahoratni  talab  qiladi.  Bolalarning  o’yin 

faoliyatidan ta’lim faoliyatiga o’tishda, uning bu holatga moslashuvida, ta’limning 

dastlabki  kunlaridan  boshlab  matematika  darslarida  va  darsdan  tashqari 

mashg’ulotlarda mustashil ishlarni tashkillashtirish katta ahamiyatga ega. 

Respublikamiz  Prezident  I.  A.  Karimov  ta’kidlaganidek,  O’zbekistan 

Respublikasi  xalq  ta’limi  xodimlarining  oldidagi  asosiy  vazifalardan  biri 

«yangicha  erkin  fikrlaydigan,  nutqiylik  va  jur’atsizlik  tuyg’usidan  mutlaqo  holi 

mustaqil  insonni  tarbiyalash»dir.  Shuning  uchun  ham  «Kadrlar  tayyorlash  milliy 

dasturi»  da  rahbarning  og’ziga  qarab,  uning  aytganini  ko’r-ko’rona  bajarish 

illatlaridan holi bo’lgan, mustaqil firk yurituvchi, har bir masalada o’zining shaxsiy 

qarashiga  ega  bo’lgan  insonni  tarbiyalashga  alohida  e’tibor  berilgan.  Ulug’  chex 

pedagog,  metodist  olim,  boshlang’ich  ta’lim  bo’yicha  zamonasining  yirik 

mutaxassis  I.G.Pestolotsii  mustaqil ta’limda o’quvchi bilan  o’qituvchining  asosiy 

vazifasiga  to’xtalib:  «Mening  o’quvchilarim  yangilikni  mendan  olmaydi:  ular  bu 

yangilikni o’zlari kashf etadilar. Mening asosiy vazifam - ularni o’zlarini namoyon 

etishga, mustaqil g’oyalarni rivojlantirishga yordam berishdan iborat» - degan edi. 

Xo’sh,  o’quvchilarni  mustaqil  fikrlashga,  mustaqil  ishlashga  o’rgatanimizda 

qanday didaktik vazifalarni hal qilgan bo’lamiz? 

Buning natijasida o’quvchilarning: tafakkur doiralari kengayadi; qobiliyatlari 

xar  tomonlama  rivojlanadi;  uy  vazifalarini  mustaqil  bajarish  ko’nikmalari  hosil 

bo’ladi;  matematik  (sonli  va  harfli)  ifodalarni,  tenglamalarni,  matnli  masalalarni 

tahlil qilish qobiliyatlari o’sadi, bu misol va masalalarda ishlash yo’llarini mustaqil 

topishga  harakat  qiladilar.  Shuning  bilan  birga  darslarda  va  darsdan  tashqari 

mashg’ulotlardagi  mustaqil  ishlari  o’quvchilarda  o’zlari  bajarayotgan  ishlarga 

---

50 

 

qiziqishlari  ortiladi,  natijada  murakkab  hayotiy  vazifalarni  hal  qilish  uchun  ongli 

shart – sharoit  yaratiladi.

16

 

 

Boshlang’ich  sinflarning  matematik  darslarida,  matematikadan  sinfdan  va 

maktabdan  tashqari  mashg’ulotlarda  va  boshqa  matematik  tadbirlarning 

mazmuniga  o’quvchilarning  mustaqil  faoliyatlarini  kengaytirish  ishiga  imkon 

beruvchi  amaliy  ishlar,  ularning  tafakkurlarini,  mustaqil  fikrlarini  rivojlantiruvchi 

ularning  matematika  darslariga  bo’lgan  qiziqishlarini  oshiruvchi  qiziqarli 

toshpiriqlar, didaktik o’yinlar kiritish katta ahamiyatga ega. 

Bunda  o’qituvchilarning  pedagogik  mahorat  shunda  namoyon  bo’ladiki, 

o’tilayotgan  mavzuning  mazmuniga  mos keluvchi didaktik o’yinni tanlaydi,  yoki 

o’zi bunday didaktik o’yinlarni o’ylab topadi. 

Didaktik  o’yinlar  o’quvchilarning  matematika  faniga  bo’lgan  qiziqishlarini 

orttiradi,  ularda  tez  hisoblash  ko’nikmalarini  shakllantiradi,  ularning  kundalik 

hayotlarida yuzaga kelgan muammoli iqtisodiy  muammoli  masalalarni to’g’ri hal 

qilishga yordam beradi. 

Keyingi vaqtlarda matematika darslarida o’tilayotgan mavzuning xarakter va 

mazmuniga qarab mavzuni o’qituvchining an’anaviy bayon qilib berishdan qochib 

o’quvchilarga  yangi  mavzuni  o’zlashtirishga  yordam  beruvchi  oraliq 

yo’naltiruvchi, muammoli savollar berib, o’quvchini mustaqil fikrlashga jalb qilish 

masalasiga katta e’tibor berilmoqda. 

O’quv  -  bilish  faoliyatini  rag’batlantirish  va  o’quv  predmetiga  qiziqish 

uyg’otishning  samarali  usullaridan  biri  bo’lgan  o’yinni  alohida  e’tiborga  olish, 

undan o’quvchining dars va darsdan tashqari barcha kundalik faoliyatining barcha 

jabhalarida  unumli  foydalanishni  tashkil  etish  o’qituvchi  ishining  asosiy 

bo’g’inlaridan biri bo’lmog’i lozim. 

                                                 

16

  Jumaev  M.E.  va  boshq.  Boshlang‘ich  sinflarda  matematika  o‘qitish  metodikasi.