Zahiriddin muxammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti toirjanov elyor isaqovich

1.2. Yangi davr gimnastikasi 
Y.A.Komenskiyning 
asarlari 
va 
uning 
didaktik 
tamoyillari tizimi XVIII asr pedagogika klassiklari Jan Jak Russo 
(1712-1778) 
va 
ayniqsa, 
Pestalotssi 
(1746-1827) 
dunyoqarashlarinitig taraqqiyotiga yordam berdi. В ularning 
jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari shundan iboratki, ular 
gimnastikaning chinakam tiklanishiga turtki berishdi. Russo 
jismoniy mashqlar inson tanasini mustahkamlaydi va toblaydi, 
kuch va harakat sifatlarining rivojlanishi uchun kerakli sharoit 
yaratib beradi, hayotda uchraydigan qiyinchiliklarni yengish 
uchun tayyorlaydi, aqliy va jismoniy kamol topishga hamda 
salomatlikni mustahkamlashga yordam beradi, deb hisoblagan. 
Pestalotssi bolalarda mavjud bo’lgan kuch va jismoniy 
sifatlarni mashq orqali rivojlantirishni jismoniy tarbiyaning 
asosiy maqsadi, deb bilgan. Ufikrlash va harakat qilish 
qobiliyatini rivojlantirishni keyingi o’ringa qo’yish muhim, deb 
hisoblagan. Buninig uchun bo’g’inlardagi eng oddiy harakatlar - 
eng yaxshi mashqlar bo’ladi, chunki har qanday murakkab 
harakat ana shunday oddiy harakatlardan tarkib topadi, deb 

---

7 
aytadi, Bo’g’in gimnastikasi esa harakatli o’yinlar va qo’l 
mehnati o’rnini bosib borishi kerak boladi, deb ta’kidlaydi. 
Albatta, bu bilan u bo’g’in mashqlarining ahamiyatiga haddan 
tashqari yuqori baho berib yuborgan edi, shunga qaramay, u 
ishlab chiqqan tahliliy uslub o’sha zamon gimnastikasi uchun 
muhim ahamiyat kasb etgan va keng qo’llanilgan. Pestalotssi - 
gimnastika nazariyasi va usiubiyatining asoschilaridan biri, uning 
«bo’g’in 
harakatlari» 
esa 
hozirgi 
erkin 
mashqlarning 
namunasidir. 
Russo, Pestalotssi va boshqa o’z zamonasi demokratik 
pedagogika arboblarining ilg’or g’oyalari G’arbiy Yevropa 
mamlakatlarining 
burjua 
ziyolilari 
tomonidan 
qo’llab-
quvvatlanar edi. Bu sohada amaliy ishlar ilk bor Germaniyada 
boshlandi. XVIII asrning 70-yillarida ayrim shaharlarda yangi 
turdagi maktablar - filantropinlar tuzila boshlandi. Bu 
maktablarda nemis milliy gimnastikasi yuzaga kela boshladi. 
Fit 
(1763-1836) 
va 
Guts-Mutslar 
(1759-1839) 
filantropinlardagi gimnastikaning eng mashhur rahbarlari edi. 
Ular o’zlariga ma’lum bo’lgan jismoniy mashqlarning 
hammasidan foydalanishgan. Fit uchjildli asarida gimnastika 
haqidagi nazariy va amaliy ma’lumotlarni bayon qilib bergan, Bu 
mashg’ulotlardan maqsad - salomatlikni mustahkamlash, kuch va 
harakat 
tezligini 
rivojlantirish, 
qaddi-qomatning 
chiroyli 
bo’lishiga 
erishish, 
aqliyrivojlanish 
va 
ruhiy 
faoliyatga 
ko’maklashishdir, deb hisoblardi. Fit o’z asarida bir qancha 
qimmatli uslubiy ko’rsatmalar beradiki, ular hanuzgacha o’z 
ahamiyatini yo’qotmagan (bular mashqlarning ketma-ketligi, 
yengil mashqlardan asta-sekin qiyinlariga o’ta borish haqidagi, 
o’quvchilarning faolligi, mashg’ulotga boigan qiziqishi, ularning 
shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish va boshqalar to’g’risidagi 
ko’rsatmalardir). 
Guts-Muts ko’pginu gimnastika mashqlari, jumladan, 

---

8 
gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlar texnikasini ishlab 
chiqdi. Ushbu mashqlarda harakat shakliga katta ahamiyat berad i. 
Guts-Mutsning «O’smirlar uchun gimnastika» kitobi bir qancha 
mamlakatlarda keng tarqalib, gimnastikaning kasbiy-amaliy va 
sport turi sifatida taraqqiy etishiga katta turtki bo’ldi. Kitobda 
yakkacho’p, qo’shpoya vahalqada bajariladigan ko’pgina 
mashqlar tasvirlangan edi. Kitobda mashg’ulotlar jarayonida 
o’qmchilarning 
o’zaro 
musobaqalashuvi 
rag’batlantirilib, 
mashqlarning ijro etilishi aniq bo’lishiga qo’yiladigan talablarga 
e’tibor berilgan. 
XVIIIasr 
oxirlariga 
kelib, 
hozirgi 
zamon 
gimnastikasining nazariy asoslari namoyon bo’la boshladi.