Zamonaviy iqtisodiy

d) Iqtisodiy o’sish bosqichlari 
 
 Amerika 
olimi 
Uolter Rostou (1916) o’zining «Iqtisodiy o’sish 
bosqichlari» (1960) kitobida jamiyatning xo’jalik rivoj-lanishi 
bosqichlarini ko’rsatib berishga harakat qildi. Rostou jamiyat 
taraqqiyotini bosqichlariga ajratishda texnikaviy – xo’ja-lik 
ko’rsatkichlarini – texnika taraqqiyoti darajasi, jamg’arish me’yori, 
iste’mol darajasini asos qilib oladi. Unda ijtimoiy omillar ikkinchi 
o’ringa suriladi va ular texnologik sharoit-larni ta’minlash uchun qancha 
zarur bo’lsa, faqat shuncha darajada tahlil qilinadi. 
 
Iqtisodiy o’sish qonuniyatlari iqtisodiy tizim xususiyat-lariga 
bog’liq emas, ular bozor va shuningdek buyruqbozlikka asos-langan 
iqtisodiyotda bir xil hisoblanadi. 
 
U.Rostou iqtisodiy taraqqiyotning beshta bosqichini ko’rsatib beradi: 
1.  An’anaviy jamiyat: «Nyutongacha bo’lgan fan va texnika» 
bilan hamda qishloq xo’jaligining ustunligi bilan ifodalanadi. 
2.  O’tkinchi jamiyat. Bu erda iqtisodiy o’sish uchun shart-
sharoitlar yaratilgan bo’ladi: fan yutuqlari ishlab chiqarishga tat-biq 
etiladi, banklar paydo bo’ladi, ishlab chiqarishni investitsiya-lash 
kuchayadi. 
3. Yuksalish davri (sanoat inqilobi): eski an’anaviy uklad asosan 
tugatiladi, iqtisodiy o’sish me’yorl holat hisoblanadi, ishlab chiqaruvchi 
sanoatning asosiy tarmoqlarining jadal rivoj-lanishi amalga oshiriladi, 
davlat eksportni rag’batlantiradi. 
 
53

---

4. Etuklik bosqichi: aholining o’sishga qaraganda mahsulot ishlab 
chiqarishning doimo ortiq bo’lishi ta’minlanadi, milliy iqtisodiyotning 
jahon xo’jaligiga integratsiyalashuvi kuchayadi, an’anaviy jamiyat 
batamom tugatiladi. 
5.  Ommaviy iste’mol bosqichi: uzoq muddat foydalanila-digan 
iste’mol buyumlari va xizmat ko’rsatish asosiy ahamiyat kasb etadi. 
U.Rostou AQSh iqtisodiy tizimini ijtimoiy evolyutsiyaning yuqori 
bosqichi, ommaviy iste’molning yuqori darajasi bosqichi, barcha boshqa 
mamlakatlarning kelajakdagi rivoji uchun model deb tasvirlaydi. 
Uningcha, kommunizm – bu industrlashtirishni jadallashtirish zarurati 
tug’ilgan hollarda «o’tkinchi davrning kasali», «yagona industrial 
jamiyat»ga o’tishning mumkin bo’lgan yo’llaridan biridir. Sotsializm 
yuksalish bosqichiga yaqinlashganda va yuksalish bosqichining o’zida 
jamiyatni jadallashtirishga qodir. «Ammo kommunizm o’z mohiyatiga 
ko’ra yuqori ommaviy iste’-mol davrida barham topishi kerak». Hozir 
hammaga ayonki, bu basho-rat amalga oshdi.