Zamonaviy iqtisodiy

neoliberalizm – bu erkin raqobat mexanizmi bilan 
davlatning iqtisodiyotni tartiblab turishini birga qo’shib olib borish 
zarurligini asoslab berishga qaratilgan iqtisodiy nazariya va xo’jalik 
amaliyotidagi zamonaviy yo’nalishlardan biri hisoblanadi. 
 
Neoliberalizm: xususiyati va asosiy belgilari. Neolibera-lizm, 
bozor munosabatlari tizimi xo’jalik yuritishning ancha samarali shakli 
ekanligi, u iqtisodiy rivojlanish va o’sish uchun eng qulay shart-
sharoitlarni yaratib berishi to’g’risidagi qoidaga asoslanadi. 
Neoliberallar iqtisodiyotni erkinlashtirish, baho-ning erkin shakllanish 
tamoyillaridan, iqtisodiyotda xususiy mulkning va nodavlat xo’jalik 
tuzilmalarining etakchilik roli-dan foydalanish tarafdori hisoblanadi. 
Bunda ular davlatning iqtisodiyotni tartiblashdagi rolini futbolni 
boshqarib bora-digan, lekin o’yinda ishtirok etishga haqqi bo’lmagan 
hakamga o’x-shatadi. 
 Iqtisodiyotni 
davlat 
tartiblashining neoliberal kontsep-tsiyasi 
vakillari L.Erxardning – “mumkin bo’lgan barcha joyda – raqobat, 
qaerda zarur bo’lsa o’sha erda - tartiblash” qoidasiga amal qilgan holda, 
iqtisodiy jarayonlarda davlat ishtirokini kamay-tirish va iqtisodiyotdagi 
nomuvozanatlikni bartaraf etishning sharti sifatida tadbirkorlarning erkin 
va barqaror amal qilishga ko’maklash zarurligini isbotlab berdi. 
Neoliberalizmning asosiy belgilari: 
– bozor mexanizmi va erkin raqobat ustunligini e’tirof etgach, 
neoliberallar raqobat muhitini shakllantirish va unga amal qilishni 
nazorat qilish bo’yicha davlatning iqtisodiyotga aralashuvini mumkin 
deb hisoblaydi; 
– zamonaviy iqtisodiyotning samaradorligini ta’minlashda iqtisodiy 
faoliyat ishtirokchilarining erkin amal qilishini qo’llab-quvvatlaydi; 
– monopoliyani milliy xo’jalikning har tomonlama rivoj-lanish 
yo’lidagi to’siq deb e’lon qiladi va iqtisodiyotdagi mono-pol moyillik 
bilan kurashning zarurligini asoslab beradi; 
– o’zini keynschilikka va xo’jalik hayotiga faol aralashuv 
tamoyiliga asoslangan totalitarizmga qarshi raqib deb hisob-laydi. 
XX asrning 30-yillaridayoq erkin raqobat tizimini cheklovchi 
iqtisodiyotni davlat tartiblashining keynschilik g’oyalariga qar-shi, 
davlatning iqtisodiyotga aralashuvining muqobil neoliberal chora-
 
57

---

tadbirlari turli mamlakatlarda ishlab chiqarila boshladi. Hozirgi zamon 
sharoitida “neoliberallar” nomi bilan ataluvchi bir qancha maktablar 
amal qiladi. Unga Chikago (M.Fridman), Lon-don (F.Xayek), Frayburg 
(V.Oyken, L.Erxard) maktablarini kiri-tish mumkin. 
 “Ordoliberalizm” 
nima? 
Ikkinchi Jahon urushidan keyin 
neoliberalizm g’oyalari, eng avvalo G’arbiy Germaniya amaliyotida 
muvaffaqiyatli qo’llanila boshladi. Bu erda 1948 yildan neoli-beralizm 
Bonning rasmiy doktrinasiga aylandi. O’sha yili V.Oykenning 
muharrirligi ostida xo’jalik va ijtimoiy tuzum to’g’risidagi 
neoliberallarning yillik jurnalining birinchi soni “Ordo” nomi bilan chop 
etildi. V.Oyken ishlatgan “Ordo” so’zi “Tabiiy tuzum ... erkin bozor 
xo’jaligi” tushunchasini bil-diradi. Germaniyada neoliberalizm 
doktrinasi “Oyken maktabi” ta’sirida hatto “ordoliberalizm” deb atala 
boshladi. 
Ordoliberal kontseptsiyasi asosida “ijtimoiy bozor xo’ja-ligi” 
kontseptsiyasi ishlab chiqildi. Uni ishlab chiqqan iqtisodchi professorlar 
Alfred Myuller-Armak, Aleksandr Ryustov, Vil-gelm Repke va Lyudvig 
Erxardlar hisoblanadi.