Zamonaviy menejer va uning kreativ ta’limi

Kreativ ta’lim - insonning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, muammolarni tahlil qilishni o‘z ichiga olgan uning kasbiy tafakkurida innovatsiya tarzida joylashishga yo‘naltirilgan ta’limdir.
Bu ta’lim haqiqatni mustaqil o‘rganishga undash, yakka holatda o‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini rivojlantirish va fikrlashda bilimlarni o‘zlashtirishdir.
Kreativ ta’lim reproduktiv, asosan pragmatik, “tajriba bilimlari” ni o‘rgatish, me’yoriy (ijroiy) kabi ta’limlarga muqobil sanaladi.
Kreativ ta’lim ta’limning muayyan va belgilangan sharoitlarida vujudga keladigan va namoyon bo‘ladigan boshqaruv san’atini rivojlantirish va ma’qullashga yo‘naltirilgan.
Menejerga ehtiyoj va kreativ ta'lim va uni amalga oshirish imkoniyatlari

1.4- chizma. Menejerning kreativ ta’limga ehtiyoji va uni amalga oshirish imkoniyati
Kreativ ta’lim rivojlanish muammolari va ularning yechimlari uchun diapazonni kengaytiradi. Bu zamonaviy menejer faoliyatida asosiy narsa bo‘lishi kerak. Chunki, bu unga texnologik taraqqiyotning jadallashuvi va vaqtning qisqaruvi jarayonida, iqtisodiy kon’yunkturaning kutilmagan o‘zgarishi, urbanizatsiya jarayonlari ta’siri ostida hayot tarzini tubdan o‘zgarishi, axborotning yuksak cho‘qqisi (bum), turli xil maqsadli vositalarning o‘sishi, zamonaviy insonning ijtimoiy-psixologik tuzilishining murakkablashuv sharoitlarida raqobatbardosh kurashida muvaffaqiyatga erishishini ta’minlaydi.
Zamonaviy menejer tobora ko‘proq darajada yaratuvchi, tadqiqotchi, tashabbuskor, ijodkor bo‘lmog‘i lozim. Misol uchun, Yaponiyada menejer boshliq emas, balki o‘qituvchi bo‘lishi mumkin va u boshqarayotgan odamlar ham uni ko‘rib chiqadilar (va ular o‘zlari o‘zini deydi), bo‘ysunuvchi sifatida emas, izdoshlaridir. Bu yerda zamonaviy menejmentning rivojlanish an’analarini ochib beruvchi chuqur ma’no mavjud. Faqatgina ijodkor o‘zining orqasidan ergashtira olishi mumkin. Ammo bunday ijodkor menejer ta’lim jarayonida shakllanishi mumkin. Bunda “ta’lim” va “tayyorgarlik” tushunchalari o‘rtasidagi farq bo‘lishi mumkin. Menejer faqat muayyan faoliyat uchun shug‘ullanmasligi kerak.
Menejer zamonaviy muammolarni ko‘rish, tushunish va hal etishga qodir darajada shakllannishi darkor. Ta’lim jarayoni menejerning ushbu rolni o‘ynash pozitsiyasiga yo‘naltirilmog‘i lozim. Zamonaviy ta’lim menejmentning istiqbolli va ijodiy samarali ehtiyojlarini qondirilishiga javob berishi kerak.
Bu faqatgina boshlang‘ich oliy ta’limning muammosi emas. Tizimda ikkinchi, qo‘shimcha va malakali ta’lim kam ahamiyat kasb etmaydi. Buning hammasi bu yerda kasbiy tafakkurning shakllanishi “toza varaq” bilan emas, aksincha, ba’zi bir tuzilgan eskirgan munosabatlar, salbiy odatlarning o‘zgarishi, pragmatik (biror bir narsaning amalda tadbiq etilishi) ko‘nikmalar asosida o‘tadi. Ta’lim jarayonining ulg‘ayishi bu jarayonlarni murakkablashtiradi.
Kreativ menejment kreativ ta’lim bilan boshlanadi, u universitet yoki biznes maktablarida mustaqil o‘qish jarayonida yoki amaliy faoliyatda amalga oshiriladi.
Ijodkorlikning imkoniyati va ehtiyoji qabul qilingan va olingan bilimlarning o‘zaro uyg‘unligini shakllantirgan holda, o‘zaro kelishuv tamoyillariga mos keladigan holatda paydo bo‘ladi va ularning o‘zaro birlashuvi ijodiy salohiyatni shakllantirishga, insonga xos bo‘lgan qobiliyatlarni izlash va rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Tinglovchi har doim o‘z qobiliyatlari haqida juda ko‘p narsalarni bilmaydi va ko‘pincha ta’lim jarayoni insonni bilimga to‘ldiradi, lekin shu bilan birga, u o‘zining qobiliyatlarini namoyon qilishini, o‘zini anglashini va his qilishini taqozo etmaydi. Bu tor ixtisoslashuv bo‘lganda barcha ta’lim jarayoni davomida yoki asosiy bo‘lganda tinglovchi ustunligicha qolganda sodir bo‘ladi, keng o‘quv materialini yodlash va uni qayta tayyorlash sinovlar paytida, o‘quv materialidan shaxsdan ajralgan va shaxsning individual faoliyatiga nisbatan mavhum hisoblanadi. Ba’zan juda pragmatik o‘qitish yo‘nalishlarining oshirib yuborilishi ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish va amalga oshirishga yordam bermaydi, aksincha bu zarar keltiradi. Ko‘pincha bu biznes maktablarda kuzatiladi “amaliy ma’lumot” amaliy axborotlarning haddan tashqari ko‘p bo‘lishi muvaffaqiyatning sabablarini, rivojlanish tendensiyalarini, prognozlarni, makro muhitda o‘zgarishlarning ta’sirini va boshqalarni bilmaslikka olib keladi.
Bularning barchasi texnologik tasnifga ega bo‘lib, ularning alohida aniqlik bilan o‘rganilishi maqsadga muvofiq bo‘lmasa va muayyan mezonlar asosida hisoblanmasa, samara bermaydi. Biz menejerning ijodiy salohiyatini shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’lim texnologiyasini uning to‘liq to‘plamdagi tasnifini o‘zgartirishimiz kerak. Bilim olishning ko‘plab turli xil usullari mavjud. Ushbu usullarning samaradorligi insonning ijodiy qobiliyatiga nisbatan boshqachadir. Ba’zi usullar ma’lumotlarning mexanik va miqdoriy to‘planishiga, boshqalari esa mustaqil fikrlashning rivojlanishida amaliy masalalarni hal qilishda ularni ijodiy ishlashga yo‘naltiradi.

1.5-chizma. Kreativ ta’lim texnologiyasining omillari chizmasi.
Bu yerda eng muhimi, kasbiy faoliyatning amaliyotini o‘rganish emas, balki kasbiy faoliyatning umumiy faoliyatida o‘zini o‘rganishdir. Ushbu muhim jihatlarga muvofiq ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan uslubiy usullarning xilma-xilligi muhim ahamiyatga ega. Ularning majmuasi talaba yoki tinglovchiga individual kombinatsiyalarni topishga imkon yaratadi, bu esa kreativ menejment sohasida sezilarli samara beradi.
Ta’lim jarayonini uslubiy ta’minlash asosan darslik va o‘quv qo‘llanmalarga asoslanadi. Biroq, darslikning qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi g‘oyalar eskirgan. Bugungi kunda menejment bo‘yicha ko‘plab darsliklar chop etilgan. Ular tarkibida materialni ta’kidlash, taqdimot uslubi, hajmlari bo‘yicha farq qiladi, ammo kreativ salohiyat jihatidan juda o‘xshashdir - bilimlarni ijodiy tushunish, muammoga duchor bo‘lish imkoniyatini bermaydi. Konsepsiyani anglashni kuchaytirishga, uni boshqa texnologik usulda taqdim etishga, “bilimning yo‘qotilishi”, materialni tushunishga, o‘z-o‘zini baholash va o‘z-o‘zini tahlil qilishga sharoit yaratadigan o‘quv adabiyotlarining o‘rnini bosadigan kompyuter dasturlari zarurdir.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalari kreativ ta’lim tizimida ishlashi kerak. Bugungi kundagi ta’lim sohasida, ayniqsa, menejerlarni tayyorlashda keyslar bo‘yicha o‘qitish avj oldi. Bu, albatta, kreativ ta’limning maqsadlariga mos keladigan yaxshi an’anadir. Keyslar mustaqil va ijodiy fikrlashni o‘rgatadi, aniq amaliy vaziyatlarga yaqinroq o‘rganishni oshirish, amaliy tahlil vositalarini o‘zlashtirishga hissa qo‘shadi.
Ijodiy xilma-xillikni tanlash, muqobillarni baholash, maqsadni anglash asosida shakllanadi. Bularning barchasi ta’lim texnologiyasini nazarda tutadi.
Kreativ ta’limda muhim omil - bu yetarlicha fundamental tayyorgarlik. O‘z vaqti bilan zamonaviy ta’limda bu ikki an’ana o‘rtasida o‘ziga xos kurash mavjud. Bir tomondan, ta’limni nazariylashtirish istagi bor, matematik umumlashtirish va mavhumlashtirish, boshqa tomondan pragmatika, tafsilot, cheklangan amaliy aniqlik. Ularning ikkalasi ham, sezilarli darajada samara bermaydi. Mavhumlashtirish muayyan bir narsada sezmaydigan odatlarni uyg‘otadi. Menejerning ishida muammoni hal qilishda, to‘siqlarni yengib o‘tishda ba’zan mayda narsalar asosiy hisoblanadi.
Lekin batafsil aniqlik yaxshi emas. U kasbiy faoliyat tashqi muhitni ko‘rish istagini, istiqbolli fikrlash taraqqiyotini rag‘batlantirmaydi, muammolar kengligi bo‘yicha tushunchani, “vaqt omili” sezgisini kamaytiradi.
Zamonaviy ta’limdagi katta muammo kasbiy faoliyatni nazariy va amaliy jihatdan o‘zlashtirishning maqbul birikmasidir. Ammo mazkur muammo yanada chuqurroqdir.
Fundamental ta’lim nafaqat nazariyani egallabgina qolmay, balki ba’zida paydo bo‘ladigan, ammo tizimlashtiruvchi ta’sirga ega bo‘lgan, uzluksiz ta’limni rag‘batlantiruvchi kasbiy faoliyatda ma’lumotlarning izchil va amalda samarali o‘sishining asosi hisoblanadi. Bu kelajakni ko‘zda tutadigan, rivojlanish an’analarini baholaydigan istiqbolli ta’limdir.
Kreativ ta’lim nafaqat uslubiy xususiyatlari bo‘yicha muammolidir, balki tarkibiy jihatdan bog‘liq bo‘lgan masalalarda ham muammoli hisoblanadi.
Hozirgi paytda o‘quv fanlari ichida asosiy qismi ilm-fanning farqli o‘laroq mavjudligi, shunga muvofiq ilmning tabaqalashuvi, mavjud an’analar, o‘qituvchilarning imkoniyatlari va ixtisoslashuvi hisoblanadi. Bunday yondashuv muammoli fikrlash rivojlanishini zaif darajada rag‘batlantiradi, ba’zan esa real muammolarning tarkibidan uzoqlashtiradi. Kreativ ta’lim muammolari 1.6-chizmada keltirilgan.
Umuman olganda, kreativ ta’limda uning vujudga kelishi, tuzilishi, metodologiyasidagi asosiy omildir – uslubiyat bu bugungi kunda amalga oshirish muhim bo‘lgan juda katta muammo hisoblanadi.
Menejerning faoliyati – bu muammolar yechimi va faqatgina u ushbu jarayonda bilimdon foydalanadi va uning zaruriyatini va qadr-qimmatini biladi. Oliy ta’lim tizimida ta’lim jarayoni gumanitar fanlar va tabiiy-ilmiy fanlardan boshlanib, keyin umumkasbiy fanlar va maxsus fanlar bilan davom etadi va oxir-oqibatda ixtisoslik fanlardan iborat ta’lim olish an’anaga aylangan. Bu o‘zini oqlaganmi? Ba’zilari ishonchli tarzda javob beradi: ha. Va ular bu kasbiy tafakkurda belgilangan ushbu o‘quv sikllari uchun boshqa maqsadlar mavjudligini ta’kidlaydilar. Ayrimlar ta’lim va madaniyatning umumiy darajasini, fikrlash uslubiyatini, boshqalar esa maxsus bilim va ko‘nikmalarni aniqlaydi.