Zamonaviy organik kimyoning dolzarb vazifalari

1.2. Zamonaviy organik kimyoning istiqbollari.
XX asrning dastlabki yillarida organik kimyoga tadqiqotning fizikaviy usullari, elektron tuzilish nazariyasi, 1930-yillarda esa kvant kimyosi kirib kela boshladi, uglevodlar, polipeptidlar, purinlar, oshlovchi moddalar va boshqa tabiiy birikmalarning nozik sintezlari amalga oshirildi. AQSH olimi R.Vudvord strixnin va morfin alkaloidlari, xlorofill, B12 vitaminini, P.Ziber tarkibida 51ta aminokislota qoldig‘ini tutgan inson insulini gormonini, G.Koran 50dan ortiq nukleozid tutgan ribonuklein kislotalarini sintez qilib, organik sintezning imkoniyatlari cheksizligini isbotladilar. Organik kimyoning juda tez sur’atlar bilan rivojlanishi natijasida XX asrning 60-70-yillaridan boshlab, undan muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan to‘rtta fan (bioorganik kimyo, yuqori molekulali birikmalar kimyosi, farmakologik kimyo va sanoat organik sintezi) ajralib chiqdi va mustaqil taraqqiy etmoqda. Hozirgi kunda organik kimyoga oid yangiliklar ilmiy va referativ jurnallarda, referativ jurnallar ko‘rsatkichlarida, shuningdek, bibliografik asarlarda e’lon qilib boriladi. Har yili organik kimyo yutuqlariga bag‘ishlangan 200-250 mingdan ortiq asar, risola, ilmiy maqola, monografiya va dissertatsiyalar nashr etilmoqda. Jahon miqyosida organik kimyo faniga doir ilmiy maqolalarning 60 foizi ingliz, 20 foizi rus, 10 foizi nemis va qolgan 10 foizi boshqa tillarda chop etilmoqda. Shuning uchun organik kimyo fanini chuqur o‘rganishni maqsad qilib qo‘ygan har bir o‘quvchi ingliz va rus tillarini mukammal bilishi lozim.
1.3. Zamonaviy organi kimyoda etilen olish.
Etilen hozirgi zamon kimyosining xom ashyo bazasini tashkil etadi. plastmassa, kosmetika, bo'yoqlar ishlab chiqarishda, polietilen, etilen-propilen kauchuk, etanol, etilen glikol, etilen oksidi, etilbenzol, vinilxlorid va ko'plab ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan erituvchilar uchun xom ashyo hisoblanadi. Bundan tashqari, etilen etilen oksidi (maqsadli mahsulotlar - etilen glikollar, polietilen tereftalat va boshqalar), asetaldegid (maqsadli mahsulotlar sirka kislotasi, isellyuloza asetat), vinil asetat (maqsadli mahsulotlar - polivinilatsetat va uning sopolimerlari) ishlab chiqarish uchun xom ashyo hisoblanadi. ), dikloroetan (maqsadli mahsulotlar - polivinilxlorid va uning sopolimerlari), etilenzol (maqsadli mahsulot - polistirol va uning sopolimerlari, butadien stirol kauchuklari va - latekslari), etanol (maqsadli mahsulot ctil asetat) va boshqa organik sintez mahsulotlari. Etilen oligomerlari bir qator sintetik moylash moylarining asosidir. Shunday qilib, ishlab chiqarish respublikamiz xalq xo'jaligi iqtisodiyoti uchun katta amaliy ahamiyatga ega. Shu munosabat bilan etilen ishlab chiqarish faoliyatini o'rganish va uni tabiiy gazlardan etilen monomerlari, propilen, izobutilen, 1,3 butadien va izopren olish nuqtai nazaridan texnik jihatdan takomillashtirish shubhasiz qiziqish uyg'otadi va dolzarb vazifa hisoblanadi. Hozirgi kunda global imkoniyatlar etilen ishlab chiqarish yiliga 133 million tonnani tashkil etdi. Bugungi kunga kelib, global ishlab chiqarish etilen 75 million tonnani tashkil etadi. Etilen sintezining juda ko'plab jarayonlari mavjud bo'lib ulardan sanoatda eng ko'p qo'llaniladigan usuli bu-piroliz hisoblanadi(I-sxema). Uglevodorod xom ashyosining pirolizi bu organik tabiiy birikmalarning havo etishmasligi bilan termal parchalanishi. Yuqori haroratlar (650-900°C) ta'sirida neft va gaz xomashyosi termik parchalanib, asosan to'yinmagan (etilen, propilen) va aromatik uglevodorodlar olinadi. Piroliz zavodlarining mavjud quvvati etilen bo'yicha 113,0 million tonnayil yoki jahon ishlab chiqarishining deyarli 100 foizini, propilen bo'yicha 38,6 million tonnani yoki jahon ishlab chiqarishining 67 foizdan ortig'ini tashkil etadi. Qolganlari - propilen ishlab chiqarishning 30% katalitik kreking, taxminan 3%-kechiktirilgan kokslash va visbreaking jarayonlaridan olingan gazlar hisobiga to'g'ri keladi. Dunyoda etilen va propilen iste'molining o'rtacha yillik o'sishi 4% dan ortiq. Etilen va propilen ishlab chiqarish bilan bir qatorda, piroliz jarayoni C4 piroliz fraktsiyasidan ajratilgan divinil va suyuq piroliz mahsulotlaridan olingan benzolning asosiy manbai hisoblanadi. Dunyoda divinil ishlab chiqarishning 80% ga yaqini va benzol ishlab chiqarishning 39% uglevodorodlarning pirolizi orqali amalga oshiriladi.