Zanjirlari

 

---

5 
3. Sinusoidal oʼzgaruvchan funktsiyani xarakterlovchi kattaliklar 
Sinusoidal qonun boʼyicha oʼzgaruvchi funktsiyaning amplitudasi, davri 
(yoki chastotasi) va fazasi mazkur funktsiyani xarakterlovchi kattaliklar 
hisoblanadi. Sinusoidal oʼzgaruvchan funktsiyaning amplituda qiymati deb, uning 
musbat va manfiy yarim davrlarda erishgan eng katta qiymatlariga aytiladi. EYuK, 
kuchlanish va tokning amplituda qiymatlari (3.3), (3.4), (3.5) ifodalarda tegishlicha 
bilan belgilangan. 3.4-rasmdagi grafikda EYuK ning amplituda 
qiymati 
bilan belgilangan. 
3.2 a -rasmdagi generatorning 
oʼramida induktsiyalangan EYuK ning 
toʼliq bir marta oʼzgarishi uchun ketgan vaqt uning davri deyiladi. Davrga 
teskari boʼlgan kattalik
(
) tokning chastotasi deyiladi. Chastota gertsda 
oʼlchanadi (
)
Elektrotexnikada oʼzgaruvchan tokning standart chastotasi sifatida 
Hamdoʼstlik va Yevropa mamlakatlarida , АQSh va hamda Osiyo va 
Аfrikadagi ayrim mamlakatlarda qabul qilingan. Elektrotexnik qurilmalar 
uchun asosiy chastota sifatida 
Hz ishlatilishi quyidagilarga bogʼliq. 
Chastotaning 
Hz dan kichik qiymatlarida elektr mashinalar va 
transformatorlarning 
tannarxi 
ortadi. 
Shuningdek, 
elektr 
lampochkalar 
yorugʼligining lipillashi koʼzga sezilarli boʼlib qoladi. Chastotani dan 
birmuncha orttirish elektr mashinalarda energiya isrofining ortishiga sabab boʼlib, 
hosil boʼladigan oʼzinduktsiya EYuK va elektr sigʼimi hodisalari oʼzgaruvchan tok 
qurilmalarining ishiga salbiy taʼsir qiladi.
50 Gts chastotali oʼzgaruvchan tokni hosil qilish (yoki sinusoidal 
oʼzgaruvchan EYuK hosil qilish) uchun 3.2 a -rasmdagi ikki qutbli oʼzgaruvchan 
tok generatorining rotorini 
(3.6) 
tezlik bilan aylantirish kerak. 
Bu yerda: 60-sekunddan minutga oʼtish koeffitsienti; 
rotor magnit 
maydonining juft qutblari soni. 

---

6 
Rotor bugʼ turbinalari yordamida katta tezlik bilan aylanadigan 
turbogeneratorlarning magnit qutblari bir juftli boʼladi. Rotorining aylanish tezligi 
nisbatan kichik boʼlgan gidravlik turbinalarda esa koʼp qutbli generatorlardan 
foydalaniladi.
Sinusoidal oʼzgaruvchan funktsiyani xarakterlovchi kattaliklardan yana biri 
uning fazasidir. 
Faza – biron t=0 vaqtda stator chulgʼamlari oʼramlarining rotorning magnit 
kuch chiziqlariga nisbatan holatidir. Shuning uchun ana shu t=0 paytda 
chulgʼamlarda induktsiyalangan EYuK ning qiymatini bilish ahamiyatga ega. U 
holda 3.2 b -rasmdagi rotorning holatiga mos oʼramda induktsiyalangan EYuK 
(3.7) 
formula bilan ifodalanadi. Unga mos grafik esa 2.5-rasmda koʼrsatilgan. 
burchak faza burchagi yoki faza deyiladi.
boshlangʼich faza 
hisoblanadi. Umuman, faza vaqt oʼtishi bilan sinusoidal oʼzgaruvchan 
funktsiyaning qiymatini xarakterlaydi. 
(3.7) ifodadagi 
sinusoidal oʼzgaruvchan funktsiyaning burchak sinusoidal 
oʼzgaruvchan funktsiyaning bir sekundda necha radian oʼzgarishini koʼrsatadi. 
Masalan, 
boʼlganda 
(3.8) 
Grafikda boshlangʼich faza burchagi ѱ 
ning qiymati sinusoidalning koordinata 
boshidagi 
holati 
bilan 
aniqlanadi. 
Sinusoidal oʼzgaruvchan funktsiyaning 
nol qiymatlardan musbat qiymatlarga 
oʼtish nuqtasi davrning boshlanish 
lahzasi 
hisoblanadi. 
Musbat 
boshlangʼich faza koordinata boshidan 
chap tomonga, manfiysi oʼng tomonga 
qoʼyiladi. Masalan, turli boshlangʼich 
fazaga ega boʼlgan ikkita sinusoidal 
e
m
E
t

0


2