Œзбекиcтон Республикаси Олий ва ¢рта махсус

VI. Dars natijalarini yakunlash. 
 
«Aylanma jismlari» mavzusi bo`yicha ilmiy-uslubiy konferentsiya darsi 
«Aylanma jismlari» bo`yicha ilmiy-amaliy konferentsiya 
Darsning maqsadlari:

o`quvchilar bilimlarini umumlashtirish va sistemalashtirish, ko`rsatilgan 
mavzu bo`yicha qo`shimcha nazariy materialni o`rganish;

o`quvchilarda qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash ko`nikmalarini 
shakllantrish, tahlil etish. Umumlashtirish, yangilikni topa olish. Yangisini 
isbotlash. O`quvchilar kommunikativ malakalarini rivojlantirish

grafik madaniyatni tarbiyalash. 
1. O`qituvchining kirish so`zi 
ABCDE tekis ko`pburchak AB to`g’ri chiziq atrofida aylanayotgan deb faraz 
qilaylik. Bunda uning bu to`g’ri chiziqda yotmaydigan har bir nuqtasi markazi bu 
to`g’ri chiziqda bo`lgan aylanani yasaydi. Butun ABCDE ko`pburchak , AB 
to`g’ri chiziq atrofida aylanib biror aylanma jismini 
yasaydi.
AB to`g’ri chiziq bu jismning o`qi. Aylanma 
jismini berish uchun uning o`qi va berilgan jismni 
hosil qiladigan figurani berish yetarli. «Aylanma 
figurasi» va «aylanma jismi» tushunchalarini 

---

109 
farqlash lozim. Har qanday figura ham jism bo`la olmaydi. Masalan, doira, xalqa, 
sfera aylanma figuralari, aylanma jismlari emas. Turli aylanma figuralari orasidagi 
munosabatni sxema bilan tasvirlash mumkinligi aytib o`tiladi. 
O`quvchilarning ma’ruzalari. 
I. Silindr. 
Silindr sirti. Silindrik sirt. Silindr. 
Silindr, silindrik sirt tushunchalari ochib beriladi. CHizmalar yordamida 
barcha silindrlar turlari: to`g’ri doiraviy silindr, yasovchilari asos tekisligiga 
perpendikulyar bo`lmagan doiraviy silindr, doiraviy bo`lmagan silindr. 
Xossalar isbotlanadi:
- Silindrning barcha yasovchilari bir- birga teng
- Silindrning asoslari bir biriga teng. 
- Silindr qavariq bo`ladi, faqat va faqat uning asosi qavariq bo`lganda 
- Silindrga urinma tekislik. 
Silindrga urinma tekislik ta’rifi. Silindrga tashqi chizilgan prizma ta’rifi. 
Silindrning tekislik bilan kesimi. 
a) silindrning o`q kesimi; 
b) silindrning o`qqa parallel tekislik bilan kesimi; 
v) silindrning asosiga parallel tekslik bilan kesimi.
Silindrning uning asosiga parallel tekisliklar bilan barcha kesimlari silindr 
asosiga tengligi haqidagi teoremani isbotlash.
g) ellips - aylanma silindr kesimi sifatida. 
II. Konus. 
1. KonusningaylanmafigurasisifatidavaRnuqtadanfiguraningFnuqtasigaboruvc
hinurlarlardanhosilbo`lganfigurasifatidagita’riflari. Konik sirtlar. 
2. Konusga urinma tekislik. 
3. Konus qavariq bo`ladi, faqat uning asosi qavariq bo`lsa haqidagi teoremani 
isbotlash. 

---

110 
4. Konusning 
tekislik 
bilan 
kesimi. 
a) 
konusning 
asosiga 
parallel 
tekislik 
bilan 
kesimi; 
Konusning asosiga parallel tekislik bilan kesimi asosiga o`xshash. 
O`xshashlik koeffitsienti konusning uchidan kesim tekisligigacha bo`lgan 
masofaning konus balandligiga nisbatiga teng
5. b) konusning o`q kesimi; v) konusning konus uchidan va asos vataridan 
o`tuvchi tekislik bilan kesimi; g) konik kesimlar. 
III. Kesik konus. (Ta’rif, elementlari, kesik konusning tekislik bilan kesimi). 
IV. Shar.
1. Sfera va shar (ta’rif va elementlari). 
2. Shar va tekislikning o`zaro joylashishi. SHarning tekislik bilan kesimi.
3. Katta doira kesimlari xossalari: 
4. a) Teorema 1. Sharning markazidan o`tuvchi har qanday tekislik uning 
sirtini ikkita simmetrik va teng qismlarga ajratadi. 
5. b) Teorema 2. Bir diametr uchlarida yotmagan shar sirtining ikki nuqtasi 
orqali bitta katta doira aylanasini o`tkazish mumkin. 
6. v) Teorema 3. Ikkita katta doiralar aylanalari kesishadi va ularning 
kesishish chizig’i diametrdan iborat.