‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

Tekshiruv savollari
1. 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida tabiat muhofazasini 
tashkil etish qanday amalga oshiriladi?
2. T a b ia tn i m uhofaza qilishda 0 ‘zbekiston R espublikasi 
Vazirlar M ahkam asi qanday vakolatlarga ega?
3. 0 ‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish Davlat 
qo 'm itasin in g vazifalari nim alardan iborat?
4. D avlat hokimiyati va boshqaruv mahalliy idoralarining 
tabiatni m uhofaza qilish b o ‘yicha qanday vakolatlari mavjud?
5. Ekologiya standartlari nima?
6. Z a r a r l i m o d d a l a r n i n g R u x s a t e tilg a n c h e g a r a v iy
m e ’yorlari (R E C H M ) deganda nimani tushunasiz?
7. H a v o d a g i za ra r li m o d d a l a r n in g R E C H M t u r l a r i g a
m isollar keltiring?
8. Iste’mol uchun ishlatiladigan suv havzalaridagi zararli 
m o d d a la r va ularning R E C H M ko'rsatkichlari haqida nimalarni 
bilasiz?
9. E k o lo g iy a e k sp e rtiz a s i o b y ektlari va uning vazifasi 
n im ad an iborat?
10. Ekologiya ekspertizasida xalq x o ‘jaligiga yetkaziladigan 
z a ra rla r qan d a y hisoblanadi?
11.Tabiiy m u h itg a yetkaz ila d ig a n iqtisodiy va ekologik 
z a ra rla r deganda nimani lushunasiz?

---

12. Ekologiya monitoringi nima?
13. Ekologiya monitoringi m aqsadini tushuntiring?
M .R ivojlangan d a v la tla rd a « M o n itoring» q a n d a y tashkil
etilgan?
6.5. Atrof-inuhit muhofazasining huquqiy asoslari
T abiatni muhofaza qilishning huquqiy asoslari 0 ‘zbekiston 
R e s p u b l i k a s i n i n g K o n s t i t u t s i y a s i d a o ‘z a k s i n i t o p g a n .
Konstitutsiyaning 50,54,55 v a 100-moddalarida fu q a ro larn in g
u s h b u s o h a d a g i h u q u q v a m a j b u r i y a t l a r i , a t r o f - m u h i t g a
m u n o s a b a t va b o s h q a r u v t iz im i b o ‘g ‘i n l a r i n i n g f a o li y a t i
belgilangan. Jum ladan, 5 0 - m o d d a d a « F u q a r o l a r a t r o f tabiiy 
m uhitga ehtiyotkorona m u n o s a b a t d a b o ii s h g a m ajb u rd ir» lar 
deyiladi. 100-moddada a tro f-m u h itn i m uhofaza qilish mahalliy 
hokimlik organlari vazifasiga kirishi t a ’kidlangan.
Respublikamiz o ‘z mustaqilligini q o i g a kiritgandan keyingi 
eng yirik voqealardan biri ta biatni m uhofaza qilish faoliyatining 
huquqiy t a ’milanganligi bo'ldi. 1992-yil9-dekabrda 0 ‘zbekiston 
R esp u b lik asin in g « T a b i a tn i m u h o f a z a qilish t o ‘g ‘risida»gi 
qonuni qabul qilindi. Bu q o n u n tabiiy muhit sharoitlarini saqlab 
qolishni, inson va tabiat o 'r ta s id a g i m u nosabatlarning bir tekis 
rivojlanishini, ekologik tizimlarning tabiiy majmualarini va ayrim 
obyek tlarn i muhofaza qilish m a q s a d i d a tabiiy r e s u rs la rd a n
oqliona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini 
belgilab beradi va insonlarning yashash sharoitlarini yaxshilash 
huquqini t a ’minlaydi. Hozirgi vaqtida 0 ‘zbekistonning ekologik 
m u n o s a b a tla rin i tartib g a s o lish d a k o n s titu ts iy a v a t a b ia tn i 
m uhofaza qilish to ‘g‘risidagi q o n u n id a n tashqari, O 'z b ek isto n
Respublikasining «Alohida him o y a qilinadigan tabiiy h u d u d la r 
t o ‘g ‘risida»gi q o nuni m a v j u d . (7-m ay 1993-yil). Bu q o n u n
Respublika hududidagi um um milliy boylik hisoblangan tabiiy 
m a jm u a la r, s o g 'lo m la s h tir is h m a s k a n l a r i , m a d a n i y , ilmiy, 
iqtisodiy ekologik nuqtai n a z a r d a n t a k r o r la n m a s v a n o y o b
hududlarni himoya qilishning huquqiy, ekologik, iqtisodiy va 
tashkiliy asoslarini t a ’m i n la y d i. S h u n in g d e k , O 'z b e k i s t o n
R espublikasining « S a n ita r n a z o r a t l a r t o ‘g ‘risida»gi q o n u n i 
(1992-yil 3-iyul), 1989-yil 2 0 -iy u n o y id a esa O 'z b e k i s t o n

---

R espublikasining «Yer t o ‘g ‘risida»gi qonuni qabul qilingan. 
O ‘zbekiston respublikasi Oliy Majlisining 1991-yil 20-noyabr va 
1993-yil 7-may ham da 1994-yil 23-sentabr oylarida bu qonunga 
o ‘zgartirishlar va q o 's h i m c h a l a r kiritilib, takom illashtirilgan 
v a r ia n tla rid a yerlardan foydalanishni tartibga solish, yerdan 
o q i l o n a f o y d a l a n i s h v a u l a r n i h im o y a q ilis h , t u p r o q l a r
unumdorligini oshirish, tabiiy muhitni saqlash va yaxshilash kabi 
vazifalarni amalga oshirish huquqini t a ’minlash k o ‘zda tutilgan.
1993-yil 6-m ayda 0 ‘zbekiston Respublikasining «Suv va 
suvlardan foydalanish t o ‘g ‘risida»gi qonuni qabul qilingan. Bu 
q o nunning vazifasi suvga b o ‘lgan munosabatlarni tartibga solish, 
aholi va xalq x o ‘jalik obyektlarida suv resurslaridan oqilona 
fo y d a la n ish , suvlarni ifloslanishdan, sifatini buzilishidan va 
k a m a y i b b o r i s h i d a n h i m o y a qilish, u l a r g a z a r a r l i t a ’sir 
k o ‘rsatuvchi omillardan ogohlantirish va bunga y o ‘l qo'ymaslik, 
suv m a n b a l a r i holatini yaxshilash borasida k o rx o n a la rn in g
h u q u q va majburiyatlari belgilab berilgan.
1994-yil 23-sentabrda O ‘zbekiston Respublikasining «Yer osti 
boyliklari to ‘g‘risida»gi q o n u n i qabul qilingan. Q onun 10 ta 
b o i i m va 51 ta m o d d a d a n iborat. Ushbu qonunning vazifalari 
m inerai xomashyolarga, shuningdek, yer osti suvlariga b o ‘lgan 
ehtiy o jla rn i qondirish u c h u n yer osti boyliklaridan oqilona, 
kom pleks foydalanishni, ulardan foydalanish vaqtida a tro f tabiiy 
m u h itn i m uhofaza qilish va b u boradagi ishlarni bexatar olib 
b o r i s h n i, d a v la t va f u q a r o l a r m a n fa a tla rin i h im o y a qilish 
m a q s a d i d a yer osti b o y l i k l a r i g a egalik q ilis h d a , u l a r d a n
fo y d a la n i s h d a va u larn i t a s a r r u f etishda yuzaga k eladigan 
m u n o s a b a t l a r n i t a r t i b g a s o l i s h d a n , s h u n in g d e k , y er osti 
b o y l i k la r i d a n fo y d a la n u v c h i n i n g h a q - h u q u q la rin i h im o y a
qilishdan iborat.
19 9 6 -y il 2 7 - d e k a b r d a 0 ‘z b e k is t o n R e s p u b l i k a s i n i n g
«Atmosfera havosini m uhofaza qilish to ‘g‘risida»gi qonuni qabul 
q ilin g a n . Q o n u n 30 ta m o d d a d a n iborat b o 'lib , atm o s fe ra
h a v o s i n i m u h o f a z a q ilish t o ‘g ‘risidagi q o n u n h u j j a t la r i ,
fu qarolarning huquq va majburiyatlari, standartlar va m e ’yoriy 
hujjatlar, havo muhitiga z a ra r yetkazganlik uchun javobgarlik 
kabi m o d d a la r mavjud.

---

1999-yil 14-aprelda O 'zbekiston Respublikasining « O 'r m o n
t o ‘g ‘ri s i d a » g i q o n u n i q a b u l q i l i n g a n . U n d a r e s p u b l i k a
hududidagi o'rm onlarni him oya qilish, ulardan foydalanishni 
t a r t i b g a s o li s h n i n g h u q u q i y a s o s l a r i i s h l a b c h i q i l g a n .
Shuningdek, «Hayvonot va o 'sim lik la r dunyosini himoya qilish 
to'g 'risidagi» qonunning to 'ld irilg a n varianti qabul qilingan. 
U n d a re spublikada noyob y o 'q o l i b b o ra y o tg a n o'sim lik v a
hayvonlarni himoya qilishni va u la rd a n foydalanishni ta rtib g a
solishning huquqiy asoslari belgilab berilgan.
2 0 0 0 - y i l d a O 'z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g « E k o l o g i k
ekspertiza to'g'risida»gi qonuni q a b u l qilingan. Ushbu q o n u n d a
O 'z b ek isto n Respublikasi h u d u d i d a jo y lash g an tashkilot v a
muassasalarni qayta qurish va kengaytirish loyihalarini ekologik 
n u q ta i n a z a r d a n baholash t a r t i b i , m u d d a t l a r i , uni a m a l g a
oshirishda tomonlarning h u q u q va burchlari belgilab berilgan.
2 0 0 1 -y il 6 -d e ,k ab rd a O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g
« C h iq in d ila r» to 'g 'r is id a g i q o n u n i q a b u l qilingan. U s h b u
qonunda respublika hududida chiqindilardan foydalanish, ularni 
q a y ta ishlash, eksport qilish ta r t ib i , b u b o ra d a k o rx o n a v a
tashkilotlarning huquq va m ajb uriyatlari o 'z ifodasini topgan. 
Shuningdek, O'zbekiston R espublikasining ikkinchi chaqiriq 7- 
sessiyasida O'zbekiston h u d u d id a «Biologik rang-baranglikni 
saqlash» konvensiyasi ham q abul qilingan.
O 'z b e k i s t o n h u d u d id a ov q ilish va baliq o vlash t a r t i b i
O 'z b e k i s t o n R e sp u b lik a si O liy K e n g a s h i n in g 1993-yil 3- 
sentabrdagi № 937-XI1I sonli va V azirlar M ahkam asining 1993- 
yil 15 - d e k a b r d a g i № 6 0 0 -so n li q a r o r l a r i g a k o ' r a a m a l g a
oshiriladi. Shuningdek, O 'z b e k i s t o n R e sp u b lik a s id a ov v a
baliqchilik xo'jaliklari to 'g 'r is id a g i q aro rig a asosan V azirlar 
M ahkam asi tomonidan 1991-yil 10-aprelda tasdiqlangan №95- 
sonli k o 'rsa tm a sig a k o 'r a h a m d a O 'z b e k is to n R e spublikasi 
tabiatni m uhofaza qilish D avlat q o 'm itasin in g 1992-yil 8-iyun 
va 1993- yil 5-yanvardagi buy ru g 'ig a binoan amalga oshiriladi.
H u q u q i y d a l o l a t n o m a l a r b i l a n b i r g a O 'z b e k i s t o n
Respublikasida tabiatni muhofaza qilish va tabiiy re^urslardan 
oqilona foydalanish sohasini ta r ti b g a solishga yo'n a ltirilg an
q a t o r h u q u q iy asoslangan m e ’y o riy d a l o l a t n o m a l a r q a b u l

---

qilinganki, ularning barchasi bu sohadagi ishlarni tartibga solish 
uchun xizmat qiladi. B u larg a quyidagilar misol b o 'i a oladi: 
xususiy mulk t o ‘g ‘risidagi, kooperatsiva t o ‘g ‘risidagi, ¡jara 
t o ‘g ‘risidagi, k o r x o n a l a r t o ‘g ‘risidagi, o l i n a d i g a n so liq la r 
t o ‘g ‘risid ag i, b i r l a s h m a l a r , t a s h k i l o tla r , j o y l a r d a d a v la t
h o k im iy a ti o r g a n l a r i t o ‘g ‘risidagi, f u q a r o l a r n i o ‘z i n i - o ‘zi 
boshqarish organlari t o ‘g ‘risidagi, standartlashtirish to ‘g ‘risidagi 
huquqiy-m e’yoriy hu jjatla r shular jumlasidandir.
0 ‘zbekiston R e s p u b l ik a s i d a tabiatni m u h o fa z a qilish' va 
m ax su s m u h o fa z a q ilin a d ig a n tabiiy h u d u d la r t o ‘g ‘risidagi 
qonunlarning q a b u l qilinishi m unosabati bilan ishlab turgan 
huquqiy asosga ega b o 'l g a n dalolatnomalarga o'z gartirish va 
q o ‘shimchalar kiritilgan. B undan maqsad, ularni 0 ‘zbekiston 
R espublikasi K o n s t i tu ts i y a s i d a k o ‘rsatib o ‘tilgan q o n u n la r 
talablariga m uvofiqlashtirishdan iborat.
Tabiatni m u h o faz a qilish t o ‘g‘risidagi qonunlarni hayotga 
tatbiq etish birinchi n a v b a td a Davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlari, m axsus m a s ’ul organlar, yuridik va flzik shaxslar 
t o m o n i d a n k o m p i n t e n s i y a va q o id a l a r g a a s o s a n a m a l g a
oshiriladi.
Tabiatni m u h o faz a qilish to‘g ‘risidagi qonunlarni buzganlik 
u c h u n j a v o b g a r l i k k a t o r t i s h m a s a l a l a r i 0 ‘z b e k i s t o n
Respublikasining m a ’m uriy javobgarlik to ‘g ‘risidagi kodeksida' 
t a b iiy m u h itn i m u h o f a z a qilish va t a b i a t d a n f o y d a la n is h
s o h a s i d a g i h u q u q b u z a r l i k u c h u n m a ’m u r i y j a v o b g a r l i k
m e ’yorlarida belgilangan. M a ’muriy kodeksda jinoyat turiga 
q a r a b turli m iq d o rd a j a rim a la r to'lash va m a ’lum huquqdan 
m ah ru m qilish jazo la ri k o ‘rsatilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasi 
jinoyat k o d eksining4-bo‘limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» 
deb yuritiladi. J i n o y a t kodeksida ekologiya sohasidagi turli 
jinoyatlar uchun j a r im a t o ‘lash, muayyan h u q u q d an m ahrum
qilish, mol-mulkni m u s o d a ra qilish, axloq tuzatish ishlari, qamoq 
va ozodlikdan m a h r u m qilish choralari belgilangan. 1994-yil 22- 
s e n t a b r d a q a b u l q i l i n g a n y angi « M a ’m u r i y j a v o b g a r l i k
t o ‘g ‘risida»gi jinoiy va jinoiy protsessual kodekslar respublikada 
tabiatni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish ishlarida 
m uhim rol o ‘ynaydi.

---

Respubiikada tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonunlar 
xalqaro huquqiy m e ’yorlarni hisobga olib tuzilgan va xalqaro 
tash k ilo t ek sp e rtla ri to m o n id a n b a h o l a n g a n . Bu q o n u n la r 
respubiikada ekologik barqarorlikni t a ’minlash talablariga javob 
bera oladi.