‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni
Download 6.31 Mb. Pdf ko'rish
|
ek 517 7 tayi-3-0002
|
0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI P .S .S U L T O N O V EKOLOGIYA VA ATROF-MUHITNI MUHOFAZA QILISH ASOSLARI O ‘zbekiston Respub/ikasi Oliy m o ‘rta maxsus ta’Iim vazirligi tonionidan oliy o'quvyurtlari uchun darslik sifatida tavsiya etilgan « \1 U S IQ A » nashrivoti T oshkent 2007 Q .G ‘A FU R O V texnika fa n la ri doktori, professor M .R U S T A M O V A Respublika «Ekosan» xalqaro jamg'armasining Namangan viloyat bo ‘limi direktori Q a t’iy b u y u rtm a. ISBN 978-9943-307-20-9 © O 'zb ek isto n D avlat konservatoriyasining «M usiqa» nashriyoti, 2007- Tabiat o'ziga xos murakkab tizim b o ‘lib, inson va jamiyat uning hosilasidir. U tabiat evaziga m avjud va rivojlanadi. Inson o ‘z ehtiyojlarini tabiat hisobiga qondiradi. U tabiatdan havo, suv, oziq- ovqat, mineral va yonilg‘i xomashyolarini oladi va o ‘zining hayot faoliyati davomida tabiatga o ‘z t a ’sirini ko'rsatadi. Natijada tabiat uchun yod bo'lgan yangi obyektlar vujudga keladi. Bular: shahar va qishloqlar, zavod va fabrikalar, y o ‘llar, konlar, suv omborlari, qishloq xo'jalik yerlari va boshqalardir. Inson aql-idroki va mehnati tufayli yuzaga kelgan bunday antropogen landshaftlar a tro f tabiiy m uhitiga o ‘z t a ’sirini k o ‘rsa tm a y qolmaydi. Yer yuzida aholi sonining keskin o'sib b o rish i, fa n va tex n ik an in g s h id d a tli taraqqiyoti, mamlakatlar hududida tabiiy resurslarning bir tekis tarqalmaganligi mavjud tabiiy resurslardan imkon qadar k o 'p r o q foydalanish va shu yo‘l bilan jamiyat taraqqiyotini tezlatishni taqozo qiladi. Natijada tabiat va inson o'rta sid a g i o ‘zaro m u n o sa b a t qonunlari buziladi. Bu qonunlarning buzilishi esa ertami-kechmi ekologik inqirozga olib keladi. H o z irg i ku n g a kelib, b u t u n d u n y o d a g i e k o lo g ik h o l a t ko'pchilikni birdek bezovta qilm oqda. Ekologik h alo k at k o ‘z o'ngimizda dahshatli tus olmoqda. Atrof-muhitni muhofaza qilish va mavjud tabiiy resurslardan sam arali foydalanish m asalalari dolzarbligicha qolmoqda. Hozirgi ekologik inqirozning sababchisi va o ‘z aqli zakovati bilan shu inqirozdan xoli etuvchisi ham Inson ekanligi m a’lum bo‘lib qoldi. Atrof-muhitni ifloslanishdan saqlash, tabiiy boyliklardan tejab-tergab foydalanish k o ‘p jihatdan insonlar qaysi jamiyatda yashashlaridan q a t ’i nazar insonlarning ekologik savodxonlik darajasiga va ekologik madaniyatiga bog'liq. Mustaqil respublikamizdagi ekologik muammolarni hal qilish uchun aholining ek o lo g ik savodxonligini o s h iris h eng u s t u v o r v a z if a l a r d a n hisoblanadi. Ayniqsa, t a ’lim tizimining barcha bosqichlarida «Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari» fanini o'qitish muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, hozirgi kunda umumta’lim maktablarida, maxsus litsey va ixtisoslashtirilgan o 'q u v yurtlarida, shuningdek, oliy o'q uv yurtlarida ekologiya fani o'qitilmoqda. Bu hoi ta ’limning har bir bosqichiga mos keladigan darslik va o'quv qo'llanmalarini yaratishni taqozo qiladi. Ekologiya fani nihoyatda ko‘p tarmoqlarni o ‘z ichiga oladi. Masalan, bioekologiya, geoekologiya, ijtimoiy ekologiya, inson ekologiyasi va hokazo. Ekologiyaning barcha sohalarini faqat ayrim soha mutaxassisi o'zlashtirib olishi qiyin. Shuning uchun hozirga qadar ekologiya bo'yicha yaratilgan darslik yoki o ‘quv qoMlanmalari uning mualliflari sohasiga moslab yozilgan. Shuning uchun mavjud darslik va o ‘quv qoilanmalari aynan shu soha bo'yicha ta’lim oluvchi yoki shu soha bilan shug'ullanuvchi mutaxassislar uchun ayni muddao. Ushbu darslik mualliflarning bir necha yillar davomida turli t a ’lim yo'nalishlarida bilim oluvchi talabalarga ekologiya fanidan dars berishjarayonlarida t o ‘plagan materiallariasosida tayyorlandi. Uni yozish davomida respublikamizda chop etilgan ekologiyaga doir barcha darslik va o 'q u v q o ‘llanmalaridan, shuningdek, chet el adabiyotlaridan keng foydalanildi. Darslikda ekologiyaning barcha tarmoqlarini qisqacha yoritishga, talabalar maxsus ekologiyani to i a tushunib olishlari uchun ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslarini yoritib berishga harakat qilingan. D a rs lik 6ta b o b va 3 4ta b o 'Iim d a n ib o r a t . D a rs lik d a ekologiyaning umumiy masalalari, havo, suv, yer va biosferaning ifloslanishi, ifloslantiruvchi manba va m oddalari, ifloslanish oqibatlari, ularni b a r t a r a f qilish chora-tadbirlari, atrof-muhit muhofazasini tashkil etish va uning huquqiy asoslari, xalqaro ekologik hamkorlik, ekologik tarbiya va ta’lim masalalari yoritilgan. H ar bir mavzu mohiyatini ochib berishda avval dunyo bo‘yicha m a ’lum otlar berilib, s o 'n g r a respublikamizdagi ahvol talqin qilingan. Shuningdek, darslikda fransiyalik professor Fransua Ramadening «Ekologiya asoslari» nomli kitobidan o ‘zbek tiliga ta rjim a qilingan m a ’l u m o t l a r va turli c h iz m a la rd a n keng foydalanilgan. I B O B Download 6.31 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|