‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Neoklassik sintez konsepsiyasining mohiyati
|
61aef8397723d3.50813536
- Bu sahifa navigatsiya:
- 20.2. Neoklassik sintez konsepsiyasining yangi versiyalari
20.1. Neoklassik sintez konsepsiyasining mohiyati
Iqtisodiyotda bir qancha ofatlar, xususan, ommaviy ishsizlik va infyatsiya ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda asosiy muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Qanday qilib aholining mo‘tadil va to‘la bandligini, real daromadlar o'sishini ta ’minlash mumkin degan savollar haimnani, iqtisodiyot fani namoyandalarini ham qiziqtirib kelmoqda. Ayniqsa, inqirozsiz iqtisodiy sikining sirlari muhimdir. Bu va boshqa masalalar bilan neoklassik sintez yo‘nalishi shug‘ullanib, unda klassik iqtisodiy ta’Iimot tomonidan ilgari aniqlangan haqiqat va qoidalar hoziigi davrdagi daromadlar shakllanishi nazariyalari bilan sintez qilinadi. Bu sohada barakali ijod etgan P.Samuelsonning fikricha, «neoklassik sintez» aslida hozirgi neokeyns va neoliberal qoida va «haqiqat»laming ilk neoklassik g‘oyalar bilan, shuningdek, klassik maktabning ayrim postulatlari, aw alo, hozirgi davrdagi daromadlar shakllanishi nazariyalari bilan birlashtirib qarashidir. 20.2. Neoklassik sintez konsepsiyasining yangi versiyalari Yangi g'oyaning paydo bo'lishi bilan iqtisodiy tahlilda aralash shakldagi qarashlar ustundir, iqtisodiyotni tartibga solishning turli shakllari taklif etiladi. Hozirgi davrda iqtisodiyotni makroiqtisodiy tar tibga solishda asosan uchta ta’Iimot qarashlari qorishmasi ishtirok etadi. Bular 1) turli modifikatsiyadagi keynschilik ta’limotlari; 2) taklif iq tisodiyoti nazariyalari; 3) monetarizm. Keynschilik qarashlarida, asosan, davlatning iqtisodiyotda faol ishtiroki keng taig'ib etiladi. Bunda konyunkturaning o'zgarishi bilan ishlab chiqarishning yuqori darajasi- ni ta’minlash, ish bilan bandlik, siklik rivojlanishni yumshatish asos qilib olinadi. Asosiy e’tibor davlat budjetiga qaratiladi, shu yo‘l bilan to‘lov imkoniyatlariga talab to‘g‘ridan to‘g‘ri tartibga solinadi. Monetaristlaming fikricha, iqtisodiy hayotga umuman aralashmaslik prinsipi qo‘llab-quwatlanadi. Ayrim fikrlar bo'yicha neoklassik sintez faqat iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishnigina emas, balki umumiy iqtisodiy muvozanatni modellashtirishni ham o‘z ichiga oladi. Ayrim olimlaming aytishicha (A.B.Anikin), Samuelsonning neoklassik sintezi, awalo, klassik mikroiqtisodiyotni yangi makroiqtisodiyot bilan qo‘shilishi deb qaraladi. Yuqorida keltirilgan qarashlami uch qismga bo‘lish mumkin: ulaming birinchisi iqtisodiyotda to‘la bandlikni ta’minlash va bu prinsipm erkin bozor iqtisodiyoti elementlari bilan biigalikda (iqtisodiy liberalizm), shuningdek, erkin bozor stixiyasini chegaralovchi keynschilik konsepsiyasi elementlari ham qo‘llanilishi mumkin. Ayniqsa, davlat siyosatida Fiskal va pul-kredit tizimlari hamda «ishsizlikning tabiiy normasi» (M.Fridmen) konsepsiyasidagi antiinflatsion imko- niyatlar, hamda Eixard-Ryopkelaming «Ijtimoiy bozor xo‘jaligi» prin- siplari birgalikda harakat qiladi. Ikkinchi qarashlarda XIX asming oxirida neoklassiklar tomonidan ilgari surilgan qiymat (qimmat) nazariyasida eski va yangi qiymat nazariyalari yoki xarajat nazariyasi va eng yuqori foydalilik nazariyasi yotadi. Bu yerda maijinalistlaming ikkinchi to‘lqini vakili A. Marshall ilgari surgan yondashuv sistemasi to‘g‘risida gap bormoqda. Bu yerda V. Paretto va boshqalaming baho, talab va taklif hamda umumiy iqtisodiy muvozanat masalalari ko'zda tutiladi. Uchinchi qarash bo‘yicha umumiy iqtisodiy muvozanatning hozirgi modeli bir vaqtning o'zida makro va mikroiqtisodiy tadqiqotlarga asoslanadi. Bu tadqiqotlarda awalgi sof iqtisodiy nazariya va mukammal raqobat qarashlardan voz kechiladi, ishlab chiqarish va iste’mol sohalarini bir-biriga qarama-qarshi qo'yilmaydi. Bu qarashlarda Keynsning «Psixologik qonuni», ya’ni daromadlaming iste’molga nisbatan tezroq o'sishi, «Veblen Effekti» va boshqa noiqtisodiy omil- laming ta’siri ham hisobga olinadi. 20.3. P.Samuelsonning «Ekonomiks» asaridagi g‘oyalar Pol Antoni Samuelson (1915) Chikago universitetida ta’lim olgan. (1932-1935) Garvard oliy maktabida A.Xansen, V.Leontev, Y.Shum- peterlardan ilm o‘rgandi. 1941-yildan Massachusets texnologik institutida ishlay boshladi (dastlab professor assistenti). Amerika iqtisodiy assotsiatsiyasi (1961), Ekonometrik jamiyat (1951). Xalqaro iqtisodiy assotsiatsiya (1965-1968) prezidenti bo‘lib saylangan. Olim naza- riyotchi bo'lish bilan birga, AQSH prezidenti yordamchi, «News week» jumalida faol ishtirokchi ham edi. Biz bu olimni, asosan, «Eko nomiks» kitobi muallifi sifatida yaxshi taniymiz. Samuelsonning bu kitobi dastlab 1948-yili chop etildi va 14 marta qayta nashr etilib, ho- ziigi iqtisodiy ta’limotlaming asosiy yo‘nalishlaridan birini tashkil etadi. 1992-yilda bu kitob Vilyam Nordxaus bilan hammualliflikda nashr etildi. «Ekonomiks» kitobi «Ekonomika» nomi bilan rus tiliga ag‘darildi. Samuelson eng kam ish haqi to‘g‘risidagi qonunni daromadlar pillapoyasining eng pastida turgan ishchilarga yordam berish usuli deb hisoblaydi. U davlatning uy-joy qurilish dasturlarini moliyalashtirishni va oziq-ovqat yordamini qashshoqlikni kamaytirish usuli sifatida qo‘llab-quwatlaydi. «Ekonomiks» asarida tarixiy-iqtisodiy ekskurs mavjud bo‘lib, XVII asr oxiridagi Maltusning aholi nufusi nazariyasi eslanadi; A- Smitning «Ko'rinmas qo‘l» haqidagi g‘oyalari tahlil etiladi. Asarda o‘tgan davrdagi deyarli barcha doktrinalar qarab chiqiladi (bular to‘g‘risida yuqorida o‘qishingiz mumkin). Uning fikricha, hozirgi davr iqtisodchilari «neoklassik sintez»ga erishish uchun samarali kredit-pul va fiskal siyosatni Smit va Marshallning klassik mikroiqtisodiyotini hozirgi daromadning darajasini aniqlash bo‘yicha mavjud makroiqtisodiyot bilan birlashtirish, ikkala yondashuvdagi barcha sog‘lom fikrlami jamlashtirishga harakat qilmoqdalar. Olim iqtisodiy taraqqiyot omillariga baho berib, uni to‘rtta deb hi soblaydi: 1. Mehnat resurslari (inson birinchi va asosiy). 2. Tabiiy resurslar. 3. Kapital. 4. Texnologiyalar. Olimning bu omillari «taraqqiyotning to'rt g‘ildiragi» deb yuritiladi. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling