Œзбекистон алоšа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети урганч филиали информацион тизимлар


CHAРS - Буюк Британия банклараро клиринг ќисоб-китоблари тизими. У œз ичига 200та банк ва бир неча ќисоб-китоб марказларини олади; BACS


Download 1.28 Mb.
bet40/95
Sana10.03.2023
Hajmi1.28 Mb.
#1256845
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   95
Bog'liq
information tizimlar maruza

CHAРS - Буюк Британия банклараро клиринг ќисоб-китоблари тизими. У œз ичига 200та банк ва бир неча ќисоб-китоб марказларини олади;
BACS - клиринг тизими, Буюк Британиянинг йирик ва майда корхоналарига тижорат усулида наšд пулсиз айланма šилишига хизмат šилади.
SIT - Франция марказий банки кœмагида 15 та йирик банклар асосида ташкил этилган тизим.
Лойиќа маšсади - банклар, савдо ва саноат фирмаларини ягона ќисоб комплексига бирлаштириш. Бу комплекс маблађ œтказиш ва банклараро œзаро ќисоб-китобни тезкор усулда амалга оширади.
Банклараро маълумотларнинг халšаро тармођи
Халšаро банклар тармођи доимий œсиб бормоšда. Маълумотлар ва телекоммуникация хизматига нисбатан ортиб бораётган талабни šондириш учун халšаро тармоš ташкил этилмоšда. У тœловларни œтказиш, активларни бошšариш ва маълумотлар билан таќминлаш бœйича комплекс хизмат кœрсатади. Улар ичида HEBS (Hexagќn Electrќnic Banking System) каби машќур тармоšлар мавжуд. Лекин дунёда энг йирик молиявий хабарлар тармођи SWIFT ќисобланади. Бу тизимга šœшилган ќар šандай банк œзини жаќон молия уюшмасининг тœлиš аќзоси деб ќисоблаши мумкин.
70-йиллар бошида ќарбий мамлакатлардаги йирик молиявий муассасалар тезда œсиб кетган халšаро тœлов хабарларини šайта ишлашни автоматлаштира бошлади. Тижорат телекоммуникация тармоšлари сони кœпайди. Уларнинг ќар бири œз шахсий форматлари, алоšа воситаларидан, маълумотларни šайта ишлаш тартибидан, киришдан ќимоялаш усулларидан фойдаланди.
1973 йил Европа ва Американинг 250 та йирик банклари Халšаро Банклараро Молиявий Телекоммуникация - SWIFT (Sоciety fоr Wоrldwide Interbank Financial Telecоmmunicatiоns)га асос солдилар. Жамиятнинг вазифаси - ягона банк хабарлари тизимини йœлга солиш ва šœллаб-šувватлаш эди. У иштирокчиларга сутка давомида дунёнинг ќар šандай нуšтасидаги молиявий маълумотларга стандарт шаклда кириш имконини беради. SWIFT Халšаро тармођи 1977 йилдан бошлаб фаолият кœрсата бошлади. Маълумотлар тармоš бœйича стандартга мувофиš структуралаштирилган маълумотлар кœринишида узатилади.
Банк хабарлари стандартларини яратиш ва šайта ишлашда SWIFT тизими фирма - мутахассисларигина эмас, шунингдек, Стандартлар бœйича Халšаро Šœмита, Халšаро Савдо палатаси (ICC) ќам иштирок этади. Натижада банкларнинг молиявий ва тижорат операциялари ќаšидаги намунавий хабарлар стандартлари ишлаб чиšилди. Уларнинг айримлари халšаро миšёсда тан олинди. Мисол сифатида банкларнинг идентификация кодлари - BIC кодларни келтириш мумкин.
SWIFT тармођи стандартларида узатиладиган маълумотларнинг категорияси, гуруќ ва тиллари аниš белгиланган. Хабарларни узатишдан ташšари тизим IFT (Interbank File Transfer) хизмати даражасида банклараро файллар билан алмашишни šœллаб-šувватлайди. Стандартларни жаќон банклари амалиётига киритиш SWIFTнинг энг асосий ютуšларидан бири. Бу нарса молиявий муассасаларга ќужжатлар билан алмашиш ва низо ќамда хатолардан šочиш имконини беради. Ќозирда тармоš асосини учта коммуникация станциялари ташкил этади. Улар Амстердамда (Голландия), Брюсселда (Белгия), Калпепереда (АŠШ) жойлашган. Бундан ташšари, œз мамлакатларидаги мижозларга хизмат кœрсатувчи регионал станциялар мавжуд. Замонавий технология ва талабалар SWIFT тармођини замонавийлашни мувофиšлаштиради. Натижада архитектураси тœртта даражадан иборат янги - SWIFT-II яратилди:

  • Абонентнинг кириш нуšтаси ќисобланмиш фойдаланувчининг терминаллари (SWIFT Based Terminal - SBT);

  • минтаšавий процессор (Regiќnal Prќcessќr - RP). Унинг вазифаси хабарларни узатиш, протоколларни бошšариш, келувчи хабарлар тœђрилигини текшириш, абонентларга уларнинг маълумотларини šабул šилганлик ќаšидаги тасдиšни узатишдан иборат. RÐ àáîíåíòлари уларга берилган кодлар бœйича танийди;

  • маршрутловчи (гуруќли) процессор (Slice Prќcessќr - SP) хабарларни маршрутлашни бошšаради, барча маълумотлар ва хабарларни узатиш ќаšидаги хотирани саšлайди, тизимли хабарларни ишлаб чиšади, тизимга асосланган архивни олиб боради ва улар электрон нусхасининг махсус маълумотлар базасида саšланишини бошšаради;

  • тизимни бошšариш процессори, фаšат барча тизимни бошšариш ва назорат šилиш вазифасини бажаради. Тизимда асосий комплексда барча операцияларни такрорлаш учун заќира процессори мœлжалланган.

SWIFT маълумотларни юšори даражада ќимоялашни таќминлайди. SWIFTнинг асосий талаби терминалларни улаш тартибидир. Тизим ќар бир фойдаланувчи учун индивидуал яширин код билан šайд этиш орšали тизимли хабарлар назоратини ташкил этиш асосида ќар бир уланган терминални аниšлаши (таниши) керак. Бу хабар махсус šурилма ёрдамида шифрланади. Šурилмада модул бœлиб, у тасодифий сонлар генераторидан фойдаланган ќолда шифрловчи калитни ќосил šилади.


Фойдаланувчига кейинги šайд šилиш учун янги код берилади. Бу - калитлар алмашиш тартиби деб юритилади. Терминал аниšланганлиги тасдиšлангандан сœнг у тармоšда šайд этилади. Барча кодлар ва калитлар SWIFT терминалига микропроцессорлар карта (МК) ёрдамида киритилади. МКни хавфсизлик тизими (User Security Enhancement - USE) ишлаб чиšади. Терминални тармоššа улаш тартибларидан бирортаси бузилган таšдирда, (шовšин, линия узилиши аниšланса, узатишда хато аниšланса ёки хабар формати тизимига киритиш тартиби нотуђри бœлса ва ќоказо) терминал автоматик равишда учади, махсус файлда бу ќол šайд этилади. Шу орšали паст сифатли линия аниšланади.
Фойдаланувчининг имтиёзини фарšлаш воситаси ахборот хавфсизлигини таќминлаш буйича šœшимча чора ќисобланади. Бундан ташšари, тизимда тез-тез тœхтаб šолишдан ќимоялаш учун ахборотларни заќира нусхалаб šœйиш ќисобга олинган. SWIFT тизимининг барча имкониятларидан фойдаланиш учун махсус дастурий-аппаратли интерфейс мавжуд. Бугунги кунда SWIFT тармођи учун терминал комплексларни таклиф этувчи 100 дан ортиš фирма мавжуд. SWIFT терминал комплекслари учун платформа ишлаб чиšарувчилари œртасида Digital Equipment (VAX ва Alpha тизими), IBM (PS/2, S370, RS/6000), Hewlett Pacard (Apќllќ 9000), Sun Micrќsystems (SPARC оиласига мансуб процессорли компьютерлар) каби компаниялар мавжуд. Бугунги кунда SWIFT терминал комплекслар бозорида Digital ва IBM нисбатан машќур саналади.
SWIFTда ишлатиладиган баќзи терминал комплекслар таърифи 1-жадвалда кœрсатилган.
Бугунги кунда SWIFT тизими банк операциялари, валюта ва пул бозори, šимматбаќо кођозлар савдоси, савдо операцияларига хизмат кœрсатиш, халšаро тœловларни амалга ошириш каби муќим молиявий фаолият соќаларида маълумотлар билан тезкор алмашувни таќминлайди. Восита ва хизмат ќаšи юšори бœлишига šарамасдан SWIFT тармођи абонентлари сони кœпайиб бормоšда. Бу ќол SWIFT жамиятига келгусида молия фаолиятининг бошšа соќаларини šамраб олган ќолда тармоšни янада кенгайтириш имконини беради.

Download 1.28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling