Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти

Mashg‘ulotning tartib raqami	Sana	Vaqti	Mashg‘ulot mazmuni	Miqdorlash
Uslubiy ko‘rsatmalar
	Hajm bo‘yicha	Shiddat bo‘yicha

14-jadval
Yillik tayyorgarlik grafigi

Tayyorgarlik davrlari	Sikllar	Kuzgi-qishki			Bahorgi-yozgi
	Davrlar	Tayyorlov	Musobaqa	O‘tish	Tayyorlov	Musobaqa	O‘tish
	Bosqichlar
	Oylar
Musobaqalar	Rasmiy
	Nazorat
Mashg‘ulot yig‘inlari
Mashg‘ulot yuklamalari	Hajmi	Ish kunlari soni
		Mashg‘ulot kunlari soni
		Musobaqa kunlari soni
		Mashg‘ulotlar soni: individual jamoaviy
Tayyorgarlik vositalari	Mashg‘ulotlar tayyorgarlik turlari bo‘yicha jismoniy texnik taktik o‘yin musobaqa
	Shiddati	Mashg‘ulotlar soni o‘ta yuksak shiddatli yuqori shiddatli o‘rta va kichik shiddatli
Nazorat (test) sinovlari		Jismoniy tayyorgarlik
		Texnik tayyorgarlik
		Tibbiy nazorat

15-jadval
Mashg‘ulot bayonnomasi shakli

Mashg‘ulot qismlari	Mazmuni	Miqdorlash	Uslubiy ko‘rsatmalar

14.3. Pedagogik va tibbiy-biologik nazorat

Sportchilar tayyorlash jarayonini samarali boshqarish puxta ishlab chiqilgan rejalashtiruv hujjat (dastur)lariga bog‘liqligi isbot talab qilmaydi.

Lekin, rejalashtiruv hujjatlarini puxta ishlab chiqilishi ustuvor jihatdan pedagogik va psixofiziologik nazorat natijalariga asoslanishi shart. Binobarin, ko‘p yillik tayyorgarlik davomida yuqori malakali sportchilar tarbiyalash jarayonini boshqarishda nazorat sinovlarini muntazam o‘tkazish va olingan natijalarga asoslanish zamonaviy sport amaliyotining muhim hamda ustuvor shartlaridan biridir.
Murabbiyning faoliyatida boshqarish funksiyasi «murabbiy (subyekt) ↔ sportchi (obyekt) ↔ murabbiy (obyekt)» shaklidagi uzviy bog‘langan tizim asosida amalga oshirilishi darkor. Ushbu tizimda murabbiyning kasbiy-pedagogik faoliyati (KPF) quyidagi yo‘nalishlarda olib borilishi tavsiya etiladi .
O‘quv-mashg‘ulot va musobaqa jarayonlarini nazorat qilishda quyidagi uslublardan foydalanish mumkin:
- mashg‘ulot va musobaqa jarayonini videotasvirga tushirish, stenografik usulda yozish, xronometraj olib borish: bunda quyidagi ko‘rsatkichlar e’tiborga olinishi lozim:
- jismoniy sifatlar, texnik-taktik tayyorgarlikni test sinovlari yordamida baholash;
- kuzatish va mahoratni ekspert usulda baholash;
- psixologik sifatlar (reaksiya, ko‘rish kengligi, vaqt-oraliqni his qilish, xotira, diqqat, fikrlash, iroda va h.k.) va emotsional – motivatsion faollikni maxsus testlar asosida aniqlash;
- funksional imkoniyatlar (nafas, yurak faoliyati, qon bosimi, analizatorlar va h.k.)ni maxsus testlar yordamida aniqlash.
Mazkur nazorat tadbirlarini amalga oshirishda zaxiradagi o‘yinchilar, yordamchi murabbiylar, ilmiy xodimlar, psixologlar va shifokorlarning hamkorlikdagi faol ko‘magi alohida ahamiyat kasb etadi.
Murabbiy o‘zining boshqaruv faoliyatida ushbu nazorat natijalari, ularni qiyosiy tahlili va berilgan tavsiyalardan unumli foydalanishi darkor.
12 va 13-andozalarda voleybolchilar tayyorlash jarayonini boshqarishda asoslanadigan omillar hamda rejalashtirish hujjatlarining turlari aks ettirilgan. 16-jadvalda esa o‘quv-mashg‘ulot jarayonini nazorat qilish uslublari va me’yoriy testlari berilgan.


Musobaqa ko‘rsatkichlari (%)
Hujumda:
- to‘p kiritish – ochkoli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va murakkablashtirilgan ( );
- uzatish (2-chi to‘pni) – muvaffaqiyatli (aniq +), muvaffaqiyatsiz (noaniq -) va noaniq, lekin o‘yinda qolgani (- +);
- zarba - muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va o‘yinda qolgani ( );
Himoyada:
- hujumchi va to‘siqchilarni qo‘riqlash (straxovka) - muvaffaqiyatli (+) va muvaffaqiyatsiz;
- kiritilgan to‘pni va zarbani qabul qilish – «yetkazish» - muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va o‘yinda qolgani ( );
- to‘siq qo‘yish - muvaffaqiyatli (+), muvaffaqiyatsiz (-) va o‘yinda qolgani ( );


O‘yin samaradorligi (%)
Texnik-taktik usullar va o‘yin samaradorligini
aniqlash uslubiyati

HK – o‘yinchi hamda jamoa harakati koeffitsiyenti. Yuqorida qayd etilgan har bir o‘yin usuliga xos harakat samaradorligi uning muvaffaqiyatli, muvaffaqiyatsiz, vaziyatni qiyinlashtirilishi yoki to‘pni o‘yinda shunchaki saqlanib qolishiga doir ko‘rsatkichlarga asosan aniqlanadi.

IHK – ijobiy harakat koeffitsiyenti – ijobiy natija (+) – ochko olish;
SHK – salbiy harakat koeffitsiyenti. Salbiy natija (-) – ochko yutqazish;
NHK – nisbiy harakat koeffitsiyenti yoki har bir o‘yinchining ijobiy va salbiy harakatlar koeffitsiyentlarining nisbati.
Masalan, hujumda HK hammasi bo‘lib 100 marta zarba berilgan. Yutuq (+) 50 zarba.
Mag‘lubiyat (-) 20 zarba.
O‘yinda qoldi ( ) 30 zarba.
Hujum natijasi foiz (%) hisobida.

«+» = x =	50x100 100	= IHK 50%
«-» = x =	20x100 100	= SHK 20%
« » = x =	30x100 100	= IHK 30%

Shunday qilib, NHK yoki samarasi barobar. NHK = IHK – SHK = samara.
Samara = “+” – “-” = farq.
% = 50% - 20% = 30%.
IHNK – ijobiy harakatlarning nisbiy koeffitsiyenti.
O‘z jamoasining va qarshi jamoaning yutuq nisbiyligi (+). Masalan, jamoaning o‘zi 42 ochko yutdi, qarshi jamoaning o‘zi 30 ochko yutqazdi.
SHNK – salbiy harakatlarning nisbiy koeffitsiyenti. O‘z jamoasi va raqib jamoaning yutqazgan ochkolari. Masalan, o‘z jamoasi 13 ochko yutqazdi, qarshi jamoa o‘zi 30 ochko yutqazdi.
HIK – harakat yig‘indisi koeffitsiyenti. O‘z jamoasi yutgan ochkolar yig‘indisi va raqib jamoa yutqazgan ochkolar yig‘indisi va aksincha. Masalan, o‘z jamoasi 42 ochko yutdi, raqib 30 ochko yutqazdi, demak, ochkolar 72 ga teng bo‘ldi. Aksincha, raqib o‘zi 30 ochko yutdi, o‘z jamoasi 13 ochko yutqazdi. Ochkolar yig‘indisi 43 ga teng bo‘ldi. Demak, ochkolar nisbati 72:43 ni tashkil etdi.




12-andoza