Ўзбекистон репсубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети тарих факультети

дан ортиқ павианларнинг бош суяги топилган. Гўшт истеъмол қилина 
бошланиши антропогенез жараѐнини тезлаштирган. Гўшт миянинг 
ривожланишига катта таъсир кўрсатган. 
Австролопитекларга оиласига зинджантроплар (2,5 млн йил) ҳам 
кириб, Шарқий Африкадан, тўртламчи даврнинг илк босқичларига оид 
ѐтқизиқлардан топилган (Олдовай 1959 й) уларнинг ўзига хос хусусиятлари 
тик юра олиши, мия ҳажмининг (670-680 см. Куб) австролопитекларникидан 
катталиги, тишларнинг тузилиши инсонникига яқинлигида бўлган. Улар 
Homo hablis («ишбилармон одам»)деб номланди.яна шу ердан 
перезинжантроп одлами ҳам топилган. Олдувай дарасида топилган ибтидоий 
одамлар манзилгоҳидан тош қуроллар ҳам топилган бўлиб, уларнинг ѐши 
1,75-1,85 млн. Йилни ташкил этган. Айнан шу ҳолат олимлар орасида 
олдувай топилмалари ишбилармон одамми (тош қуроллар тайѐрлай олишига 
қараб) ѐки австролопитек (морфологик тузилишига кўра) деган 
тортишувларга сабаб бўлган. Кейинчалик Олдувайдан 2,1 ва 2,6 млн 
йилларга оид тош қуроллар, шунингдек, суяк қуролларнинг топилиши 
Олдувай маданияти (қумтош) ни палеолит индустриясининг энг қадимги 
даври бўлиб ҳисобланишига сабаб бўлган.
 
Австролопитеклар ерда яшашга мослашган мавжудод бўлиб,. Икки 
оѐқлаб юрган. Улар ҳамма одамсимон маймунлардан фарқ ҳилган ва айни 
вақтда одамга яқинлашиб қолган эди. Аммо уларнинг оѐқ-қўлларида ушлагич 
органлари сақланиб қолган бўлиб, у холи таянч органи сифатида тўлиқ 
шаклланган емас эди. Унинг бармоқлари анча кучли, бўғинлари тараққий 
этган бўлиб, қамраб олиш ва маҳкам тутиш ҳусусияти билан ҳар қандай 
одамсимон маймунлар бўғинидан фарқ қилар эди.
Аммо бўғинларида одамсимон маймунларнинг бўғинларига ўхшаш 
хусусиятлар оз емас эди. Жағ суяклари катта бўлиб, олд томонга туртиб 
чиқмаган озиқ тишларнинг кичиклиги, тишлар орасидаги бўшлиқнинг 
бўлмаслиги, уларни одамсимон маймунлардан кескин (ажратиб, одам билан 

---

84 
яқинлаштирган эди.) Австролопитек мия қутисининг ўртача хажми 522 
см2га баробар бўлиб, асосан 435 дан 600 см3 оралиғида тебранади.
Аммо шуни унутмаслик керакки, австролопитеклар инсонлар дунѐсига 
емас балки ҳайвонот оламига мансуб мавжудод эди. Австрополитеклар 
- 
одамсимон маймунлар оиласига мансуб бўлиб, гўшт билан овҳатланган, икки 
оѐҳда туриб қаддини кўтариброқ юрган ва одамга айланиш арафасида турган 
мавжудод бўлган. Шуни ҳам унутмаслик керакки, австролопитекларнинг бир 
қисми олдувай, Кения, Ефиопиядаги энг қадимги ҳазилма одамлар билан 
айни вақтда, бир худудда яшаганлар.
 
Австролопитекларга оиласига зинджантроплар (2,5 млн йил) ҳам