Zbekiston respu blikasi xalq
Download 0.87 Mb. Pdf ko'rish
|
giologiya
Deflyatsiya. Shamol faqat tekis yerlardagi jinslarni uchiribgina qolmasdan, barcha o’nqir-
cho’nqirlarga, qoya toshlarning xamma kamarlariga kirib borib, yemirilgan mayda jinslarni xam uchirib ketadi. Bu xodisa deflyatsiya deyiladi. Deflyatsiya xarakati tog’ jinslari qatlamlarining (ayniqsa gorizontal xolda yotganini) yon tomonlarini silliqlaydi, yemirib donalarga ajratib uchiradi, natijada xar xil shakllar: minorasimon, stol, ustun, qurbaqa sallasiga uxshash shakllar hosil bo’ladi. Deflyatsiya jarayoni natijasida yuqorida aytib o’tilgan jinslar yemiriladi, mayda donachalarni shamol uchirib ketadi va u joylarda xar xil shakllar hosil bo’ladi. Yer yuzasiga yaqin joylardagi bo’sh jinslarni shamol uchirib ketadi, uning o’rnida xovuzsimon relyef hosil bo’ladi. Bunday joylar eol qozoni deb ataladi. Bunday chuqurliklarda yog’inlarning to’planishidan vaqtli ko’lchalar yoki botqoqliklar hosil bo’lishi mumkin. Ko’pincha cho’llarda bunday joylarda loyqa to’planib, yozda qurib qolib yorilib-yorilib ketadi va bu yerlar taqir deb ataladi.
donachalarini uchirsa, qattiq tog’ jinslariga uriladi va ularni shamolga qarshi tomonini qiradi, o’yadi, silliqlaydi. Shamoning ana shu bajargan geologik ishiga karroziya deyiladi. Shamol olib borayotgan qum odatda yer yuzasidan 2-3m balandda uchadi; shuning uchun korroziya qoya toshlarini tagini eng ko’p o’yadi; Shamol qum donachalarini tuxtovsiz qattiq kuch bilan tog’ jinslariga urishi natijasida ularda 1,5- 2m keladigan chuqurchalar hosil bo’ladi. Shamol yumshoq jinslar orasidagi toshlarni ochib, tozalab ketadi. Karroziya qattiq cho’kindi jinslarni uyib, kichik-kichik chuqurlar hosil qiladi; ba'zan bunday jinslar juda jimjimador bo’lib qoladi. Cho’llarda shamolning ta'siri natijasida qumtepaliklar ya'ni
mumkin. Barxanlar siljib turadi, masalan 1 yilda o’rta xisobda 2-10m gacha, ba'zi xollarda 100- 150 m gacha siljiydi. Dengiz, ko’l va daryo soxillariga to’lqin chiqarib tashlagan qumlarni shamol uchirib, quriqlik ichkarisiga olib ketishi va soxil buylab yotqizishi mumkin. Dengiz yoki daryo buyidagi qumtepaliklar dyunalar deyiladi. Dyunalarning balandligi 20-25m gacha , ba'zan katta dengiz soxilida 20m gacha yetishi mumkin. Ular ham siljib, bir yil ichida 100m dan 200m gacha yo’l bosishi mumkin. Shamol keltirgan yotqiziqlar eol yotqiziqlar deyiladi. Eol yotkiziklari o’z xususiyati va shakli bilan boshqa yotqiziqlardan farq qiladi. Eol yotqiziqlariga qumdan tashqari, tabiatda keng tarqalgan lyoss (soz tuproq) xam kiradi. Download 0.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling