Zbekiston respu blikasi xalq


Download 0.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/119
Sana01.11.2021
Hajmi0.87 Mb.
#170132
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   119
Bog'liq
giologiya

MA'RUZA № 25 

 

YER OSTI SUVLARI DINAMIKASI 

 

Grunt  suvlari  tog’  jinslari  orasida  ikki  xil-laminar  va  turbulent  (girdob)  ko’rinishida  xarakat 



qilishi  mumkin.  Birinchi  xolda  suv  parallel  xolda  uzluksiz  oqimlar  hosil  qilib  tinch  xarakat  qilsa, 

ikkinchi  xoda  katta  tezlikda,  girdobli  aralashmalar,  ayrim  joylarda  uzlikli  oqimlar  hosil  qiladi. 

Suvning laminar xarakati bir tarkibli qum, lyoss, qumtosh jinslar ichida, turbulent xarakat  yoriqlar 

bilan bo’linib ketgan tub, yarim tub va yirik zarrali shag’al, xarsangtosh jinslarida sodir bo’ladi. 

XIX  asrning  o’rtalarida  fransuz  gidravligi  X.  Darsi  suvning  tog’  jinslari  orasidagi  xarakat 

tezligini tsilindrga solingan qumdan singayotgan suv misolida aniqladi. Darsi qonuniga ko’ra, vaqt 

birligi  ichida  filtratsiya  bo’layotgan  suv  miqdori  oqimning  ko’ndalang  kesim  yuzi,  filtratsiya 

koeffitsenti va bosim gradiyentiga to’g’ri proportsionaldir. 

 

Q q Kf  (( (H1((



2

) ( ( ( K

( ( ( (     



 

bunda: Q - suvning vaqt birligida filtrlangan miqdori, m3G`sut; 

           Kf-qatlamning filtratsiya koeffitsiyenti, mG`sut; 

           F -suv oqimining kundalang kesim yuzi, m2 ; 

           J -bosim gradiyenti (H1((

2

) ( ( orkali hisoblanadi va                         



                  gidravlik nishablikni bildairadi.    

 

              



L -filtratsiya yulining uzunligi, m  (1-rasm). 

     


 

1-  


rasm. Grunt suvlarining           2-rasm. Qumning filtratsiya              


filtratsiya sxemasi.                      koeffitsiyentini aniqlashda 

                                              qo’llaniladigan asbob sxemasi.        

 

Agar tenglikning ikki tomonini suv oqimining ko’ndalang kesim yuzi (F) ga bo’lsak, filtratsiya 



tezligini aniqlashimiz mumkin: 

 

(((((yoki v q Kf ·J 



 

Demak,  tog’  jinslarida  xarakat  qilayotgan  suvning  filtratsiya  tezligi  v  filtratsiya  koeffitsiyenti 

(Kf)  va  bosim  gradiyenti  J  ga  tugri  proportsional  ekan.  Filtratsiya  tezligi  suvning  tog’  jinslari 

orasidagi  xaqiqiy  tezligi  bo’lmasdan  balki  tenglashtirilgan  yoki  soxta  tezligidir,  chunki  tenglikda 

suv  oqimining  ko’ndalang  kesim  yuzi  suvli  qatlamning  ko’ndalan  kesim  yuzasiga  teng  qilib 

olingan. Aslida esa suv qatlamlar ichidagi g’ovaklardagina xarakat qiladi, shuning uchun oqimning 

ko’ndalang kesim yuzi g’ovaklar yuziga tengdir. Grunt suvlarining g’ovaklardagi xaqiqiy tezligi (I) 

ni aniqlash uchun oqim sarfi (Q) ning g’ovaklar yuzasi (F ( n) ga nisbatini olamiz: 

 

I q Q G` (F ( n); 



 

Bunda:  n - gruntning g’ovakligi; 

Bu formuladan xaqiqiy tezlik qiymati doimo filtratsiya tezligi qiymatidan katta ekanligi ko’rinib 

turibdi.  Chunki  g’ovaklik  miqdori  doimo  birdan  kichikdir.  U  xolda  v  q  I(  n  .  Demak,  filtratsiya 

tezligi (v) suvning xaqiqiy tezligi (I) ning grunt g’ovakligi (n) ga ko’paytmasiga teng. 

Filtratsiya tezligi v q Kf ·J tenglikda gidravlik nishablik (J) ning qiymatini birga teng deb olsak, 

u  xolda  U  q  Kf  .  Demak,  nishablik  qiymati  birga  teng  bo’lganda  filtratsiya  koeffitsiyentining 

qiymati filtratsiya tezligiga teng bo’ladi. Filtratsiya tezligi smG`s, mG`sutka, kmG`yilda o’lchanadi. 

Filtratsiya  koeffitsiyentining  aniq  qiymatlari  xisoblash  yuli  bilan  xamda  laboratoriya  va  dala 

sharoitlaridi aniqlanadi. 



Xisoblash usuli bilan filtratsiya koeffitsiyentini aniqlashda Xazen, Zamarin, Tertsagi, Bindeman 

va  boshqalarning  formulalaridan  foydalaniladi.  Masalan,  Kf  q  1500  d102  mG`sut,  bu  yerda  d10 

ta'sir  etuvchi  diametr  bo’lib,  qum  tarkibida  umumiy  jinsogirligiga  nisbatan  10%  kam  bo’lgan 

zarralar o’lchamiga mos keladi va mm o’lchanadi. 



Laboratoriya  usuli  bilan  filtratsiya  koeffitsiyentini  xisoblashda  Tim-Kamenskiy  priboridan 

foydalaniladi.  Buning  uchun  tekshirilayotgan  jins  tsilindrik  shaklidagi  idishga  joylashtiriladi  va 

undan  ma'lum  bir  bosimda  suv  singdiriladi.  (3-rasm).  Tsilindr  diametri  F,  bosim  gradiyenti  I  q 

NG`l  ni  bilgan  xolda,  singib  o’tgan  suv  sarfi  Q  ni  ulchab,  filtratsiya  koeffitsiyentini  topish 



mumkin: 

 

 J q 



N·l 


Dala  usuli  bilan  filtratsiya  koeffitsiyentini  aniqlash  ancha  murakkab  bo’lib,  asosan,  burg’ 

quduqlaridan grunt suvlarini nasoslar bilan so’rib chiqarish vaaeratsiya zonasida tog’ jinslariga suv 

shimdirish  yordamida  aniqlanadi.  Bu  usul  bilan  struktura  va  teksturasi  buzilmagan,  tabiiy  xolatda 

yotgan jinslar uchun filtratsiya koeffitsiyenti qiymatini topi aniq natijalar beradi.  

Burg quduqlaridan nasoslar yordamida suv chiqarish bir yoki bir necha quduqlarda olib boriladi 

(4-rasm).  Bir  quduqdan  suv  chiqariladigan  bo’lsa,  u  vaqti  filtratsiya  koeffitsiyenti  Dyupyui 

formulasi bilan xisoblanadi. 

 

    



 

 

3-rasm. Qumning filtratsiya koeffitsiyentini xisoblashda qullaniladigan asbob. 



 

 



4-rasm.  Dala  sharoitida  suvni  nasos  bilan  so’rib  chiqarish  orqali  filtratsiya  koeffitsiyentini 

xisoblash: 

a) - bir quduq yordamida, b) - bir necha quduq yordamida xisoblash. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 




Download 0.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling