Zbekiston respu blikasi xalq


Download 0.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet106/119
Sana01.11.2021
Hajmi0.87 Mb.
#170132
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   119
Bog'liq
giologiya

 

 

 

 

 

MA'RUZA № 27 

 

GIDROGEOLOGIK IZLANISH USULLARI 

 

Turli  gidrogelogik  sharoitda  utkaziladigan  gidrogeologik  kidiruv  ishlari  uziga  xos 

xususiyatlarga  ega.  Suvli  gorizont  turiga  karab  gidrogeologik  kidiruv  ishlarining  tarkibi,  xajmi, 

uslubiyati turlicha buladi. 

Bu  xususiyatlarni  yer  osti  suvlarining  asosiy  turlarini,  ya'ni  buloklar  daryo  voxasidagi  yer  osti 

suvlari,  tog  oldi  rayonlaridagi  yer  osti  suvlari  va  katlamlar  orasidagi  bosimli  suvlarni  (artezian 

suvlarni) kidirish misolida kurib chikamiz. 

  Buloklarni  kidirish  1:50000  masshtabli  gidrogeologik  s'yomka  yordamida  bajariladi.  Bunda 

asosan  bulok  suvining  sarfi,  ximiyaviy  tarkibi,  xarorati  va  boshkalar  urganiladi.  Katta  buloklar 

chikadigan uchastkalarda burg kuduklari kovlanadi,  bunda suvli  tog jinslarining  geologik-litologik 

tuzilishi  aniklanadi,  geofizik  ishlar  yordamida  rayonning  umumgeologik  tuzulishi  urganiladi, 

suvning  yer  gorizontiga  chikish  maydonlari  belgilanadi.  Bularning  rejimi  batafsil  urganilib,  suv 

ta'minoti  uchun  yarokliligi  baxolanadi.  Yirik  buloklarni  kaptaj  kilish  (ekspluatatsiyaga 

moslashtirish) tasdiklangan suv zaxiralari asosida olib boriladi. 



Daryo  voxalaridagi  yer  osti  suvlari  tulik  gidrogeologik  ishlar  kompleksi  yordamida  kidiriladi. 

Bu  narsa  allyuvial  tog  jinslari  yer  osti  suvlariga  boy  bulishi  bilangina  emas,  balki  bu  yotkiziklar 

tarkibining  va  filtratsion  xossalarining  uzgaruvchanligi  bilan  boglikdir.  Daryo  voxasidagi  grunt 

suvlarini  urganishda  bu  suvlar  bilan  daryo  suvlari  urtasidagi  boglanishni  aniklash  katta  axamiyat 

kashf etadi, bu esa uz navbatida  yer usti suvlari xisobiga  yer osti suvlarining ifloslanish darajasini 

aniklashga imkon beradi. 

Gidrogeologik kidiruv ishlari uch boskichda olib boriladi: kidirish ishlari, dastlabki razvedka va 

mufassal  razvedka,  yaxshi  urganilgan  rayonlarda  esa  dastlabki  razvedka  va  mufassal  razvedka 

boskichlarida  olib  boriladi.  Bunda  markaziy  burg  kudukdan  suv  chikarilib,  ikki  nur  buyicha 

joylashgan  4  -  5  ta  kuzatish  kuduklarida  yer  osti  suvlari  satxining  uzgarishi  urganiladi.  murakkab 

tabiiy  sharoitga  ega  bulgan  rayonlarda  bir  necha  oy  davomida  tajriba-ekspluatatsion  suv  chikarish 

ishlari olib boriladi. Geofizik usullardan bu boskichda keng foydalaniladi. 

Mufassal razvedka boskichida olib boriladigan ishlar suv olish inshooti sxemasini kuzda tutgan 

xolda olib boriladi. 




Doimiy okar suvlarga ega bulgan daryo voxalarida suv olish inshootlari daryo kirgogiga parallel 

ravishda,  shaxar  va  kishloklardan  yukoriga  tomon  (okimga  karshi)  joylashtiriladi.  Mufassal 

razvedka  boskichida  burgulangan  kuduklar  orasidagi  masofa  bir  necha  un    metrdan  bir  necha  yuz 

metrgacha  bulishi  mumkin,  bu  rayon  tabiiy  sharoitining  murakkabligiga  boglik.  Kamdan-kam 

xollarda  suvolish  inshooti  allyuvial  suvli  gorizont  tarkalgan  maydonda  bir  tekis  joylashtiriladi. 

Buning sababi shundaki, daryo suvlarining sarfi vakt davomida bir xil bulmaydi. Mufassal razvedka 

ishlarida  xal  kilinadigan  asosiy  masalalardan  biri  suv  olish  inshootini  tashkil  etuvchi  burg 

kuduklarining  uzaro  ta'sirini  aniklash.  Bu  masalani  xal  kilish  maksadida  birdaniga  2  va  4  ta 

kudukdan suv chikariladi. Xamma xollarda statsionar rejimli kuzatish ishlari olib boriladi. 

Tog  yon  bagirlaridagi  suvli  gorizontni  urganish  uchun  butun  maydon  buylab  mufassal 

gidrogeologik s'yomka ishlari olib boriladi. Burg kuduklari yer osti suvlari okimi yunalishi buyicha 

toglik rayondan tekislikka karab va unga perpendikulyar ravishda joylashtiriladi. 

Bunda  chizikli  tipdagi  suv  olish  inshootining  uzunligi  20  -  30  km  ga  yetadi.  Kidirish  uchun 

muljallangan  burg  kuduklarining  uzunligi  200  -  300  m  ni  ba'zan  600  m  ni  va  undan  ortikrokni 

tashkil  etishi  mumkin,  bu  suvli  gorizontning  kalinligiga  boglik.  Burg  kuduklari  kovlanib 

bulingandan  sung  suv  chikarishning  xamma  turlari  (bitta  burg  kudukdan;  burg  kuduklar 

gruppasidan,  bir  necha  burg  kudukdan  baravariga  tajriba-ekspluatatsion  suv  chikarish)  utkaziladi. 

Tog  oldi  rayonlari  yer  osti  suvlarining  rejimi  juda  uzgaruvchanligi  sababli,  yer  osti  suvlarining 

rejimi uzok vakt  urganiladi.  Agar  gidrogeologik  sharoit  yaxshi  urganilgan bulsa,  yer osti suvlarini 

tekshirish  ikki  boskichda  olib  boriladi:  dastlabki  va  mufassal.  Kup  xollarda  bu  ikki  boskichni 

kushib, suv olish inshootini loyixalash bir boskichda olib boriladi. 

Artezian  suvlarining  urganilganligi  darajasiga  karab  kidirish  ishlari  uch,  ikki  (dastlabki  va 

mufassal) boskichda olib boriladi yoki bir (mufassal) boskichda olib boriladi. 

Yaxshi  urganilgan  platforma  tipidagi  artezian  xavzalarida  gidrogeologik  s'yomka  ishlari 

utkazilmaydi. 

Mufassal  razvedka  ishlari  uchun  uchastkalar  geologik  va  gidrogeologik  materiallar  asosida 

tanlab  olinadi.  Tanlangan  uchastkalarda  chukurligi  200  -  300  m,  ba'zan  800  m  va  undan  chukur 

bulgan  burg  kuduklari  kaziladi.  Xar  bir  kudukdan  tajriba  uchun  suv  chikarish  ishlarining  xamma 

turlari olib boriladi. Xar bir kudukda geofizik ishlar tulik utkazilishi shart. 

Boshlangich davrda xamma bosimli suvli gorizontlar urganiladi. Mufassal razvedka boskichida 

esa fakat istikbolli suvli gorizont urganiladi.  artezian xavzalarida suv olish inshooti maydon tipida 

joylashtiriladi.  




Download 0.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling